تصویر آماری صدور محصولات صنایع غذایی و کشاورزی ایران از ابتدای امسال تا انتهای آبان منتشر شد. این آمار نشان می‌دهد که سهم محصولات کشاورزی و غذایی در صادرات ۸ ماه منتهی به آبان معادل ۱۴ درصد بوده است. کمیسیون کشاورزی، آب و صنایع غذایی اتاق تهران در گزارشی به جزئیات آماری صادرات این گروه پرداخته است.
در این گزارش به ۴۰مقصد عمده صادراتی ایران اشاره شده است که عراق در صدر این لیست قرار گرفته است. آمار نشان می‌دهد صادرات ایران از ابتدای امسال تا انتهای آبان به این کشور همسایه رقم قابل‌توجهی است؛ به‌گونه‌ای‌که فاصله ارزش صادراتی عراق با کشور دوم که افغانستان است بیش از یک میلیارد دلار است. همچنین در گزارش پیش رو چالش‌های صادرات محصولات کشاورزی و غذایی در پنج سرفصل توضیح داده شده است. سیاست‌های ارزی، قوانین و مقررات تجاری و تحریم، قیمت تمام شده بالا، سیاست‌های غیرهوشمند حمایت از بخش کشاورزی و تنوع کم بازارهای صادراتی مهم‌ترین چالش‌های صادرات این گروه محسوب می‌شود.
فعالان اقتصادی بر این باورند که موانع مختلفی که از آن با عنوان تحریم داخلی یاد می‌کنند، فرصت‌های صادراتی را از آنها ربوده و سد راه توسعه آنها شده است. یکی از این موانع، سیاست‌های ارزی است. ناپایداری و مشکلات سیاست‌گذاری‌های ارزی یکی از عوامل چالش برانگیزی است که فعالان اقتصادی دراین حوزه با آن دست به‌گریبان هستند. دستورالعمل‌های صادرشده در این حوزه از شفافیت لازم برخوردار نیست و بدون اطلاع رسانی قبلی، اجرا می‌شود. مساله پیمان سپاری ارزی که به اعتقاد فعالان اقتصادی مغایر با قانون مقررات صادرات و واردات است نیز اخیرا صادرکنندگان را مقابل مانعی بزرگ قرار داده است. قوانین و مقررات تجاری در حوزه صادرات هم مصائبی را برای صادرکنندگان محصولات کشاورزی و غذایی ایجاد کرده است. غیرواقعی بودن قیمت‌های پایه صادراتی از جمله این موارد است. البته این مساله با بخشنامه‌ای که از سوی معاون اول رئیس‌جمهور ابلاغ شد تا حدی مرتفع شده است. ناکارآمدی نظام تعرفه‌ای، چالش‌های گمرکی، صادرات غیررسمی و نبود زیرساخت‌های قوی حمل‌ونقل نیز از دیگر مشکلاتی است که ناشی از قوانین و مقررات تجاری است. موانع بازار عراق که به‌واسطه وضع محدودیت‌های مختلف این کشور برای ورود کالا ایجاد شده و تحریم‌های بین‌المللی که به‌واسطه خروج آمریکا از برجام مجددا اجرا شده نیز دست‌اندازهایی است که ناشی از مقررات و قوانین بین‌المللی سد راه صادرکنندگان قرار گرفته است. علاوه بر این، افزایش مستمر هزینه‌های تولید و در نتیجه افزایش قیمت تمام شده تولیدات داخلی و تامین نهاده‌ها و محصولات به نرخ ارز آزاد موجب قیمت تمام شده بالای محصولات کشاورزی و غذایی می‌شود. این موضوع، کاهش رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی را به‌دنبال دارد که یکی از چالش‌های مهم در صادرات است. ناکارآمدی سیاست‌های حمایت از تولید، عدم تناسب هدف‌گذاری صادرات با سیاست‌های حمایتی، عدم پشتیبانی از صادرکننده در شرایط بحران، عدم شناخت بازارهای صادراتی، عدم اطلاع از تحرکات رقبا و عدم صیانت از برندهای معتبر نیز مواردی است که به‌دنبال سیاست‌های حمایتی غیرهوشمند ایجاد شده است.
سهم صادرات کشاورزی و صنایع غذایی
در هشت ماه منتهی به آبان سال ۱۳۹۷ بیش از ۷۵ میلیون و ۲۷۰ هزار تن کالاهای غیرنفتی به ارزش ۳۱ میلیارد و ۴۹۱ میلیون دلار از کشور صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵ درصد به لحاظ وزنی کاهش و ۱۳ درصد به لحاظ ارزش افزایش داشته است. متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی ۴۱۸ دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۹ درصد افزایش داشته است. از این میزان صادرات، از ابتدای امسال تا انتهای آبان معادل ۴ میلیون و ۵۶۵ هزار تن انواع محصولات کشاورزی و صنایع غذایی به ارزش ۴ میلیارد و ۵۰۳ میلیون دلار از کشور صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۶ درصد به لحاظ وزنی و ۷ درصد به لحاظ ارزشی افزایش یافته است. بنابراین سهم ارزشی محصولات کشاورزی و غذایی از کل صادرات ۸ ماهه امسال، ۱۴ درصد بوده است. متوسط قیمت هر کیلو صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی صادراتی کشور در این دوره ۹۸ سنت بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰ سنت کاهش داشته است.
اقلام مهم صادراتی
در گزارش منتشر شده، هفت قلم عمده صادراتی در گروه محصولات کشاورزی و صنایع غذایی بررسی شده است. «شیرینی و شکلات»، «لبنیات»، «پسته»، «زعفران»، «خرما»، «سیب» و «گوجه‌فرنگی و کنسروهای غیرگوشتی» در مجموع حدود ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار ارزش داشته که نیمی از صادرات هشت ماه منتهی به آبان را این گروه‌های کالایی تشکیل می‌دهند. از این اقلام، سهم ارزشی صادرات شیرینی و شکلات (و صنایع تبدیلی سیب زمینی) از کل صادرات ۱۳درصد بوده و سهم فرآورده‌های لبنی و بستنی ۱۰ درصد. همچنین سهم ارزشی پسته ۸ درصد، سهم ارزشی زعفران ۶ درصد، سهم ارزشی خرما ۵درصد، سهم ارزشی گوجه‌فرنگی ۴درصد، سهم ارزشی کنسرو غیرگوشتی ۴درصد، سهم ارزشی سیب ۲ درصد و سهم سایر محصولات کشاورزی و غذایی از کل ارزش صادرات کشور ۴۸ درصد است.
صادرات پسته در ۸ ماه منتهی به آبان معادل ۳۸ هزار و ۱۱۲ تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از ۳۰ هزار تن کاهش داشته است و ارزش آن بیش از ۳۷۵ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از ۲۷۰ میلیون دلار کاهش یافته است. متوسط قیمت پایه صادراتی پسته ۹ دلار و ۳۶ سنت است که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۲ سنت افزایش داشته است.
اما صادرات زعفران در این مدت زمان، ۳۵درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. بر این اساس بیش از ۱۶۹ تن زعفران به ارزش بیش از ۲۵۲ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار از کشور صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از ۳۵درصد به لحاظ وزنی و ۳۶ درصد به لحاظ ارزشی افزایش داشته است. ارزش هر کیلوگرم زعفران صادراتی در این ۸ ماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۵/ ۹ دلار افزایش یافته است.
صادرات خرما از ابتدای امسال تا انتهای آبان بیش از ۱۹۰ هزار تن به ارزش بیش از ۲۴۵ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۶ درصد به لحاظ وزنی و ۷۶ درصد به لحاظ ارزشی افزایش یافته است. متوسط قیمت پایه صادراتی خرما در این دوره نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۲۹ سنت کاهش داشته است. در مجموع برآوردها نشان از افزایش ۳۶ درصدی صادرات خرما دارد.
کاهش ۳۱ درصدی صادرات لبنیات نیز حاصل عملکرد صادرکنندگان در این بازه زمانی است. صادرات لبنیات و بستنی در هشت ماه اول امسال ۲۴۲ هزار تن به ارزش بیش از ۴۵۵ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، بیش از ۱۹ درصد به لحاظ وزنی و ۳۱ درصد به لحاظ ارزشی کاهش داشته است. در هشت ماه منتهی به آبان سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل، تنها صادرات کره ۹۹ درصد و بستنی ۱۶ درصد به لحاظ وزنی افزایش یافته است. در این دوره صادرات شیر و خامه نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵۱ درصد، شیرخشک ۴۱ درصد، ماست و دوغ ۱۳ درصد و پنیر ۵ درصد کاهش یافته است.
صادرات شیرینی و شکلات از ابتدای سال تا انتهای آبان نشان می‌دهد در مجموع حدود ۱۸۴ هزار تن انواع شیرینی و شکلات به ارزش بیش از ۵۷۰ میلیون دلار از کشور صادر شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدود ۲۷ درصد به لحاظ وزنی و ۲۱ درصد به لحاظ ارزشی افزایش داشته است.
صادرات گوجه‌فرنگی از ابتدای امسال تا انتهای آبان حدود ۴۲۹ هزار تن به ارزش بیش از ۱۶۶ میلیون دلار ثبت شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، حدود ۲۴ درصد به لحاظ وزنی و ۴۹ درصد به لحاظ ارزشی افزایش داشته است. در همین دوره صادرات رب گوجه‌فرنگی حدود ۶۶ هزار تن به ارزش ۹۷ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۲ درصد وزنی و ۱۹ درصد ارزشی کاهش داشته است. البته ممنوعیت صادرات این محصول در ماه‌های اخیر، می‌تواند یکی از دلایل مهم کاهش صادرات آن باشد.
صادرات سیب از ابتدای سال تا انتهای آبان نشان می‌دهد حدود ۲۰۷ هزار تن سیب به ارزش بیش از ۱۱۴ میلیون دلار از کشور صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدود ۳۳ درصد به لحاظ وزنی و ۷۵ درصد به لحاظ ارزشی افزایش داشته است. در هشت ماه منتهی به آبان امسال، حدود ۲۷۶ هزار تن سیب زمینی به ارزش بیش از ۹۷ میلیون دلار از کشور صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴ درصد به لحاظ وزنی کاهش و ۸ درصد به لحاظ ارزشی افزایش داشته است. در این دوره صادرات صنایع تبدیلی سیب زمینی ۱۸ هزار تن به ارزش ۱۰۴ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰ درصد وزنی و ۱۸ درصد ارزشی افزایش یافته است.
مقاصد اصلی صادرات
در هشت ماه منتهی به آبان سال ۱۳۹۷ محصولات کشاورزی و غذایی به حدود ۱۲۰ کشور جهان صادر شده است. اما صادرات اصلی این محصولات به ۴۰ کشور خارجی صورت گرفته است. ترکیب خریداران محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایرانی نشان می‌دهد بیشترین صادرات این محصولات به عراق صورت می‌گیرد. ارزش صادرات این محصولات از ابتدای امسال تا انتهای آبان به این کشور یک میلیارد و ۷۹۶ میلیون دلار است. افغانستان با فاصله زیاد، دومین مقصد مهم صادراتی ایران در این مدت زمان بوده که ارزش صادرات به این کشور معادل ۵۸۶ میلیون دلار است. همچنین سومین خریدار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایرانی، اماراتی‌ها هستند که ارزش صادرات گروه کالایی مورد نظر به این کشور ۳۴۲ میلیون دلار است. پاکستان چهارمین بازار هدف این محصولات در بازه زمانی مورد بررسی بوده و ارزش صادرات به این کشور معادل ۳۰۵ میلیون دلار است. ارزش صادرات به هنگ کنگ که پنجمین مقصد صادراتی است نیز معادل ۱۶۲ میلیون دلار است. صادرات صنایع غذایی و کشاورزی به روسیه با وجود پتانسیل بالای بازار این کشور، ۱۳۷ میلیون دلار است و روسیه درحال‌حاضر ششمین مقصد صادراتی این گروه کالایی محسوب می‌شود؛ اما صادرکنندگان ایرانی همواره عنوان می‌کنند که نتوانسته‌اند از فرصت‌های موجود در این بازار استفاده کنند. هندی‌ها نیز با خرید ۱۱۶ میلیون دلار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایرانی در رده هفتم مقاصد صادراتی قرار گرفته‌اند. صادرات به ترکمنستان هم ۱۰۵ میلیون دلار بوده و این کشور هشتمین مقصد صادراتی به‌شمار می‌آید. صدور این گروه کالایی به ترکیه ارزشی معادل ۱۰۱ میلیون دلار داشته و این کشور همسایه در پله نهم مقاصد صادراتی قرار گرفته است. همچنین از ابتدای امسال تا انتهای آبان، ویتنام با خرید ۹۹ میلیون دلاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایرانی، دهمین بازار هدف صادراتی این محصولات است. ارزش صدور محصولات کشاورزی و غذایی به ترتیب به آلمان ۹۷ میلیون دلار، به کویت ۷۹ میلیون دلار، به قطر و عمان هر یک ۶۷ میلیون دلار و به اسپانیا ۵۱ میلیون دلار است. قزاقستان با خرید ۴۴ میلیون دلاری از صادرکنندگان محصولات غذایی و کشاورزی و جمهوری آذربایجان با خرید ۳۸ میلیون دلاری این محصولات نیز در زمره مقاصد مهم صادراتی این گروه کالایی قرار گرفته‌اند. صادرات ۲۷ میلیون دلاری به تایلند و صادرات ۲۶ میلیون دلاری به چین نیز در بازه زمانی مورد نظر ثبت شده است. لبنان هم از دیگر مقاصد صادراتی است که ۱۹ میلیون دلار محصولات کشاورزی و غذایی ایران را خریداری کرده است. ارزش صادرات این محصولات به گرجستان، ارمنستان و ازبکستان هر یک ۱۳ میلیون دلار ثبت شده است. صادرات ۱۲ میلیون دلاری به اوکراین، صادرات ۱۱ میلیون دلاری به ایتالیا و صادرات ۱۰ میلیون دلاری به سوریه نیز از ابتدای امسال تا انتهای آبان رقم خورده است. ارزش صادرات به کانادا ۹ میلیون دلار و به لهستان ۸ میلیون دلار است. همچنین قرقیزستان، فرانسه، هلند، مالزی و استرالیا هر یک ۷ میلیون دلار محصولات کشاورزی و غذایی ایرانی را خریداری کرده‌اند. ارزش صادرات به تاجیکستان، تایوان، اسلواکی، انگلیس و سوئد نیز هر یک ۶ میلیون دلار بوده و صدور این محصولات به دو کشور اردن و بحرین هم ارزشی معادل ۵میلیون دلار دارد
.