از طرفی قیمت‌گذاری دستوری با نقض قوانین حاکم بر بازار آزاد منجر به از بین رفتن رقابت آزاد شده است. به باور فعالان صنایع غذایی، یکی از راه‌های رشد و توسعه پایدار در صنعت و تولید، اصلاح نگاه و تفکر مسوولان به تولیدکنندگان و جایگزینی نگاه حمایتی به‌جای نگاه نظارتی و هدایتی و حذف و اصلاح بسیاری از قوانین غیرضروری و دست‌وپاگیر در راستای تسهیل فرآیند تولید و کسب‌وکار است.
در عین حال فعالان حوزه صنعت غذا با چالش‌هایی در مسیر تجارت خارجی خود روبه‌رو هستند. یکی از آن معضلات، نوسانات نرخ ارز است. نوسانات ارز بر سودآوری شرکت‌های صادرکننده تاثیر گذاشته و در این راستا شرکت‌ها باید ریسک‌های مرتبط با نوسانات ارز را مدیریت کرده تا اطمینان حاصل کنند سود آنها تحت تاثیر تغییرات نرخ ارز قرار نمی‌گیرد. از طرفی تعرفه‌ها، سهمیه‌ها و سایر موانع تجاری صادرات محصولات غذایی را برای شرکت‌ها دشوار کرده و تولیدکنندگان باید از این موانع عبور کنند و راه‌هایی برای رقابت موثر در بازارهای بین‌المللی بیابند. در کنار این موارد تحریم‌های بین‌المللی نیز تاثیر قابل توجهی بر صنایع غذایی ایران داشته و دسترسی به بازارهای بین‌المللی، فناوری و تامین مالی را محدود کرده است.
در این میان فعالان این عرصه معتقد هستند تحریم، نوسان نرخ ارز، عدم‌حمایت سیستم بانکی، بی‌‌‌ثباتی بازار داخلی در تامین مواد اولیه، معاف نبودن از مالیات ارزش‌افزوده، مشکلات بسیار در حملونقل، نبود متولی واحد و وجود موازی‌کاری بسیار به‌‌‌خصوص توسط ارگان‌‌‌های نظارتی، وجود بخشنامه‌‌‌های متعدد و قوانین خلقالساعه بدون مشورت با تشکل‌های بخش خصوصی، عدم‌حمایت در بخش صادرات، معضلات واردات قطعات و ماشینآلات موردنیاز و… از جمله مهم‌ترین چالشها و معضلات تولیدکنندگان این صنف بهشمار می‌رود.
برای بررسی چالش‌های موجود در صنایع غذایی ایران و رفع این موانع برای رقابت در بازار آزاد «جهان‌صنعت» با آرمان خالقی عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت به گفتوگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
رشد صنعت غذا در کشور در مقایسه با سایر صنایع
این فعال بخش خصوصی درباره مزیت صنعت غذا در کشور به «جهان‌صنعت» گفت: مزیت‌هایی در طول زمان در صنعت غذا ایجاد شد و اکنون صنعت غذا غالبا تحت مالکیت بخش خصوصی است، بخش خصوصی هم با توجه به سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده، شاهد رقابت تنگاتنگی بین واحدهای تولیدی است، از این رو در بحث قیمت‌گذاری‌ها و کیفیت برای حفظ بازار با هم در حال رقابت هستند، به همین دلیل این صنعت از فناوری مناسبی برخوردار است و از فناوری روز در این صنعت استفاده می‌شود، در بخش صادرات هم صنعت غذا نسبت به سایر بخش‌هایی که در دست بخش خصوصی است توانسته پیشتاز باشد. در بازارهای صادراتی زیادی ورود کرده و توانسته‌اند به بسیاری از کشورهای جهان بروند. تعدادی از برندهای خوب کشور ما توانسته‌اند به عنوان پرچمدار این صنعت در دنیا محصولشان را عرضه کنند، آنها با بازارسازی‌های مناسب، جایگاه خوبی نیز در جهان کسب کرده‌اند. این موارد جزو نقاط قوت این صنعت بهشمار می‌روند، اگر فضای کسب‌وکار برای این صنعت مناسب‌تر شود و مشکلات موجود از پیش روی آنها برداشته شود، باز هم صنعت غذا جای رشد بیشتری خواهد داشت. صنعت غذا نسبت به سایر صنایع کشور رشد خوبی داشته و در جهان دارای جایگاه مناسبی است، اما اگر مقایسه را کنار بگذاریم، مشکلات فراوانی در مسیر این صنعت وجود دارد.
جایگاه منطقه‌ای ایران در صنعت غذا
تحقیقات موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی نشان می‌دهد سهم ایران در صنعت غذا از ۱۵ کشور همسایه، با حجم بالغ بر ۱۱۲میلیارد دلار، تنها حدود ۵درصد است. عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت درباره جایگاه صنعت غذای ایران در منطقه گفت: در بحث منطقه‌ای نیز ترکیه رقیب اصلی ایران در صنعت غذا محسوب می‌شود. این کشور با توجه به ظرفیت‌هایی که دارد و امکاناتی که برای آنها فراهم است و با توجه به اینکه مشکلات تحریمی را ندارد، در بحث دیپلماسی اقتصادی از ایران جلوتر است و توانسته از رشد بهتری برخوردار باشد. اما به نسبت سایر صنایع کشور مانند صنایع نساجی، صنایع قطعه‌سازی و صنایع پلاستیک، صنعت غذا توانسته موفق‌تر عمل کند.
آثار تحریم‌ها بر صنعت غذا
آرمان خالقی درباره چالش‌های اصلی صنعت غذا گفت: یکی از مشکلات اصلی بحث تحریم‌هاست که مانند سایر صنایع، برای این صنعت هم وجود دارد. مشکلات نقل و انتقالات و مبادله مالی که برای این صنعت وجود دارد باعث می‌شود دست و پای این صنعت برای تجارت با سایر کشورهای جهان بسته باشد، چراکه امکان بازگشت منابع مالی حاصل از این مبادله وجود نخواهد داشت و این محدودیت بازارهای بسیاری را از فهرست تجارت خارجی ایران خارج می‌کند. در این صورت صنعت باید تهاتری کار کرده و کالا ارسال و در عوض ماشینآلات و قطعات وارد کند.
تاثیر لجستیک و نقدینگی کم بر بازار
خالقی ادامه داد: بحث لجستیک برای صنعت غذا بسیار مهم است، چون محصولات غذایی فسادپذیر هستند و باید به سرعت حملونقل شود، برخی از محصولات نیازمند لجستیک خاص خود هستند، باید ناوگان یخچال‌دار داشته باشیم و بعضا برای برخی محصولات باید از حملونقل هوایی استفاده شود، از طرفی در بحث کشتیرانی، خطوط کشتیرانی یا بنادر ما پاسخگوی نیاز این صنعت نیستند، یا هزینه‌های بیمه حملونقل بالاتر رفته که تمام این موارد قدرت رقابت ایران در صنعت غذا را کاهش می‌دهد. یکی دیگر از چالش‌های صنعت غذا، تامین نقدینگی این بخش است که با توجه به تورم روز‌به‌روز نیاز این صنعت در مقایسه با گذشته به نقدینگی و سرمایه در گردش بیشتر می‌شود. در این میان منابع بانکی هم پاسخگوی این نیاز نیست.
قوانین خلقالساعه
به باور کارشناسان فعال در این حوزه، تسهیلگری در محیط کسب‌وکار و حذف مجوزهای زائد یکی از راهکارهای رشد صنایع غذایی است. آرمان خالقی در این خصوص گفت: وضع قوانین و مقرراتی که به صنعت غذا آسیب می‌زند، در برخی موارد ممانعت‌هایی به وجود می‌آید و در برخی مواد مجوزهایی داده می‌شود که پیش‌بینی نشده است و محاسبات سال اقتصادی را به هم می‌زند. برای مثال شما می‌خواهید محصولی را صادر کنید با ممانعت‌هایی روبه‌رو می‌شود یا مرز باز می‌شود و یکسری مواد اولیه مصرفی این صنعت به دلیل تفاوت‌های نرخ ارز به سرعت خالی می‌شود و شرکت‌ها و صنایع با کمبود و گرانی مواد اولیه مواجه می‌شوند.
وی در ادامه اضافه کرد: بخش‌هایی در این صنعت وجود دارد که متاثر از موضوعات دیگر است، برای مثال در صنعت لبنیات از واردات نهاده‌های دامی و کنجاله تاثیر می‌گیرد که هر چقدر محدودیت در واردات ایجاد شود، مواد اولیه تولید محصولات لبنی نیز گران‌تر می‌شود که به مشکلات این صنعت دامن می‌زند. یا مشکلاتی که به واردات بسته‌بندی‌های لازم برای نوشیدنی‌ها مربوط می‌شود، در نتیجه گران‌تر شدن مواد اولیه در تولید و قیمت این محصول تاثیر دارد.
تاثیر کاهش قدرت خرید بر بازار مواد غذایی
در حالی که رکود اقتصادی بر جامعه حاکم شده و حجم اقتصاد کاهش یافته است، سفره مردم نیز متاثر از این شرایط کوچک شده و قدرت خرید هم بالطبع کاهش یافته است و آنها مواد غذایی کمتری مصرف می‌کنند. همزمان با رکود اگر محصولی گران باشد خریداری هم ندارد، چراکه بازار کشش این افزایش قیمت را ندارد.
این فعال بخش خصوصی در ادامه اظهار کرد: یکی دیگر از مهم‌ترین چالش‌های این صنعت، کاهش قدرت خرید مردم است که نسبت به گذشته بسیار کاهش پیدا کرده و این موضوع هم تاثیر بسزایی در این صنعت دارد. در نتیجه مردم تنوع اقلام غذایی را کاهش داده‌اند و به سمت اقلام ضروری می‌روند و این موضوع بر بازار صنعت غذا تاثیرگذار است و بازار این صنعت نیز کوچک شده است. در این میان ظرفیت بالایی برای صنعت غذا در کشور ایجاد شده که این ظرفیت بالا بیش از نیاز داخل است، برای اینکه این صنعت بتواند با ظرفیت مناسب کار کند، باید به دنبال بازارهای جدید برای آن بود. باید به این بیندیشیم که در بازارهای صادراتی این ظرفیت خالی را به کار بگیریم تا از تبعات مثبت آن استفاده کنیم.
تاثیر نرخ ارز
نرخ ارز دو تاثیر بر بازار صنایع غذایی دارد؛ برای کالاهای وارداتی گرانی به وجود می‌آورد و برای کالاهای صادراتی نیز باز شدن بازار به این معنا که زمانی که کالایی را در داخل تولید می‌کنیم هر چقدر وابستگی‌اش به ارز کمتر باشد، مطلوبیت و قدرت صادرات بالاتر می‌رود، درصد وابستگی کالا و محصول به مواد اولیه وارداتی تاثیر مستقیمی بر قیمت تمام‌شده آن دارد.