فروش فله ای تنها مختص زعفران، پسته و دیگر کالاهای مرغوب ایرانی نیست. سنگ های زینتی ایران هم به صورت فله ای از کشور خارج می شوند و به گفته منصور نامدار زندی، عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان طلا، جواهر، نقره و سنگ های قیمتی این سنگ ها به ترکیه و دیگر نقاط جهان می روند تا پس از فراوری و برندسازی، ارزش افزوده ۳۰۰درصدی گوهرسنگ های ایران نصیب کشورهای دیگر شود. سنگ های قیمتی تولید داخل به دلیل بوروکراسی اداری بسیار گران تمام می شوند، به همین خاطر جواهرسازان ایرانی ترجیح می دهند از آن سوی دنیا یعنی تایلند، سنگ های ارزان تر وارد کرده و از آن در تولید مصنوعات خود استفاده کنند. خداداد غریب پور، رئیس هیئت عامل ایمیدرو از اقداماتی خبر می دهد که آغازی برای پایان دادن به خام فروشی سنگ های زینتی است. به گفته او قرار است با احداث یک بازارچه مرزی، سنگ های زینتی افغانستان نیز در ایران فراوری شود.
معادن سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی از جمله پتانسیل های نهفته در ایران است. آن طور که فعالان این بخش می گویند تاکنون از پتانسیل های موجود در کشور به درستی استفاده نکرده ایم. پیش تر سازمان زمین شناسی اعلام کرده بود که در ۲۰۰ نقطه کشور، سنگ های قیمتی وجود دارد.
منصور نامداری زندی عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان طلا، جواهر، نقره و سنگ های قیمتی در گفت وگو با «شرق» از وجود معادن سنگ های نیمه قیمتی در ۱۸ استان کشور خبر می دهد.
او می گوید: در ایران آماتیس، سیترین، یشم و انواع و اقسام عقیق ها را داریم. می توانیم بعضی از این سنگ ها را خیلی عالی در کشور استحصال کنیم اما برخی از آنها نیز به صورت سطحی یا انفجاری استحصال می شوند که یک مقدار از نظر رنگ و کیفیت دچار افت می شود.
به گفته نامداری به دلیل دشواری هایی که در گمرک وجود دارد، واردات ماشین آلات مدرن استحصال سنگ های قیمتی به سختی انجام می شود. در گذشته هم واردات سخت بوده اما درگیری های گمرک، بانک مرکزی و… بر مشکلات واردات ماشین آلات این حوزه افزوده است.
او ادامه می دهد: برخی ماشین آلات مورد نیاز، مهندسی معکوس شده و در داخل تولید شده است.
عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان طلا و سنگ های قیمتی بیان می کند: دولت هیچ حمایتی از سنگ های قیمتی نمی کند و فقط اقداماتش در حد شعار بوده است. اگر مقامات بالا دستوری داده اند مقامات زیر دستی کاری انجام نداده اند.
او نبود برندسازی در سنگ های قیمتی را یکی از مشکلات این حوزه معرفی می کند. نامداری اضافه می کند: کشور هم جوار ما یعنی ترکیه که خودش را جزء تولیدکنندگان برتر طلا و جواهر می داند، اصلا هیچ معدنی ندارد. تمام مواد اولیه را از کشورهای دیگر وارد می کند اما امروز نامش به عنوان یکی از بهترین تولیدکنندگان طلا و جواهر و سنگ ها مطرح است. او تاکید می کند: ما تبلیغات ضعیفی داریم. وضعیت صدور فله ای سنگ های زینتی ایران از زعفران بدتر است. ترکیه سنگ های ما را فله ای می گیرد و تبدیل می کند. به این ترتیب ارزش افزوده چندین برابری نصیب ترکیه می شود.
به گفته عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان طلا و سنگ های قیمتی سنگ های زینتی ایران به همه دنیا بدون فراوری صادر می شود. فقط فیروزه کمی در ایران فراوری می شود اما در این حوزه هم کار مناسبی انجام نمی شود. او تاکید می کند: ما ثروت داریم، همه چیز مهیاست ولی کاری انجام نمی شود. سنگ های زینتی ما فله ای صادر می شوند البته صادرات آن هم جزئی است. سنگ های تولید داخل به قدری گران تمام می شوند که واردات آن به صرفه تر تمام می شود.
نامداری می گوید: هزینه بیمه، مالیات و گمرک در ایران به قدری بالاست و بوروکراسی اداری به قدری پیچیده است که قیمت تمام شده محصولات داخلی گران تر از انواع وارداتی تمام می شود. او ادامه می دهد: ما در ایران ستیرین داریم اما از تایلند این سنگ به صورت فراوری شده و با نصف قیمت محصول داخلی، وارد می شود.
عضو هیئت مدیره اتحادیه تولیدکنندگان طلا و سنگ های قیمتی درباره دلیل ارزان تر تمام شدن قیمت محصولات تایلند عنوان می کند: آنها یک بازار بین المللی دارند. کارهایشان توجیه اقتصادی دارد اما کار ما توجیه اقتصادی ندارد. به گفته او در اطراف ایران یک بازار ۴۰۰میلیون نفری سنگ های قیمتی وجود دارد که در صورت تبلیغ و فراوری سنگ های زینتی، ارزش افزوده ۳۰۰برابری از محل گوهرسنگ ها برای کشور ایجاد می شود. نامداری اضافه می کند: ۹۰ درصد سنگ های قیمتی در زیورآلات به کار برده می شود و بقیه در صنایع دستی مورد استفاده قرار می گیرد.
آرمان خالقی، عضو هیئت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران نیز در گفت وگو با «شرق» درباره معادن سنگ قیمتی بیان می کند: معادن سنگ قیمتی بیشتر در اختیار بخش خصوصی است و دولت هرچه معدن در اختیار داشته، به بخش خصوصی واگذار کرده است. او با اشاره به اینکه نحوه استخراج سنگ های قیمتی بسیار متفاوت بوده و یک کار باحوصله است، یادآور می شود: استخراج سنگ های قیمتی در عمق و رگه ها انجام می شود و متمرکز نیست. استخراج این سنگ ها ویژگی های خاص خود را دارد. او درباره اینکه چرا سنگ های زینتی ایران به شیوه های سنتی استحصال می شود، نبود سنگ های زینتی ارزشمند مثل الماس در ایران را یکی از دلایل برداشت سنتی اعلام می کند.
خالقی می گوید: ما تجربه زیادی در استحصال سنگ های قیمتی نداریم. از بدخشان افغانستان و هندوستان یک سری سنگ قیمتی به کشور وارد می شود. این دو نقطه در همسایگی ایران، از نظر سنگ قیمتی غنی هستند.او می گوید: اگر در زمینه سنگ های زینتی می خواهیم جلو برویم، باید طراحان مناسب داشته باشیم. فکرهای جوان طراحی های مدرن تر ارائه دهند که بتواند این سنگ های قیمتی را در روی آثار و هنردستی درست جاگذاری کند.
خالقی تاکید می کند: در سنگ های زینتی طراحی بیشتر از استحصال اهمیت دارد. طراحی است که به کار ارزش می دهد. وقتی کار ارزش پیدا کرد و محصول خروجی را توانستید خوب بفروشید، برای معدن کار هم صرف می کند که در این حوزه به فعالیت ادامه دهد. او می گوید: سنگ فله ۲۰۰ تا ۳۰۰ قطعه می شود. وقتی درست طراحی و خروجی کار درست شد، این سنگ قیمت پیدا می کند، در بازار بابتش پول پرداخت می شود. با انجام یک سری اصلاحات در طراحی، می توانید بگویید که به کل زنجیره تولید سنگ قیمتی کمک کرده اید.
عضو هیئت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران یادآور می شود: ما در کشور هنوز نتوانسته ایم زنجیره ارزش سنگ های قیمتی را درست پیاده کنیم.
بخش خصوصی از کم کاری دولت در زمینه سنگ های زینتی و بازاررسانی آن گله دارد اما خداداد غریب پور رئیس هیئت عامل ایمیدرو در گفت وگو با «شرق» به تشریح اقدامات دولت درباره سنگ های زینتی می پردازد. او می گوید: از سال قبل و از حدود آبان ماه ۹۸، روی سنگ های زینتی کار کردیم. جلساتی با حضور سازمان زمین شناسی، معاونت معدنی و بعضا گمرک، سازمان توسعه تجارت، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و تشکل ها شامل خانه معدن، اتاق بازرگانی و اتحادیه های طلا و جواهر و کنسرسیوم های بخش خصوصی برگزار کردیم.
رئیس هیئت عامل ایمیدرو بیان می کند: تمرکز ما بر این بوده است که این ظرفیت مغفول را احیا کنیم. معتقدیم در زمینه سنگ های قیمتی باوجود پتانسیل های کشور، تمرکزی نشده است. ما کار را از بازار شروع کردیم. او اضافه می کند: با همکاری کنسرسیوم سنگ های قیمتی اصفهان و استاندار این شهر، چند مکان را برای بازار سنگ قیمتی در نظر گرفتیم و یکی از این اماکن را افتتاح کردیم. در مشهد به همین شکل هماهنگ کردیم. خوشبختانه روی بازار در مشهد به توافق خوبی با سندیکا، سازمان صمت استان و استانداری می رسیم.
رئیس هیئت عامل ایمیدرو بیان می کند: دنبال این هستیم که در مرز با افغانستان، بازارچه مرزی ایجاد کنیم. به گفته او ایمیدرو در حال حاضر اقداماتی روی اکتشاف معادن سنگ های قیمتی در دست انجام دارد و این مجموعه در حال غربالگری نقاط مستعد است. غریب پور ادامه می دهد: پتانسیل های استان ها را یک به یک شناسایی می کنیم. روی آموزش کار کردیم. در فردوس یک دوره آموزش تراش سنگ های زینتی با حضور ۳۶۰ نفر از داوطلبان برگزار کردیم که خوشبختانه همه مشغول شدند.
رئیس هیئت عامل ایمیدرو می گوید: رئیس جمهور دو دستور خوب در راستای همکاری برای رونق این سنگ ها دادند. تمرکز ما بر این است که دولت هدایتگر باشد.
او اضافه می کند: ایمیدرو به عنوان سازمان توسعه ای، زمینه ساز حضور بخش خصوصی خواهد بود و میدان دار آنها می شود. ما اصلاح رویه می کنیم. اکتشاف می کنیم، آموزش می دهیم و تنظیم رابطه با گمرک، سازمان صمت استان ها و… را بر عهده می گیریم. غریب پور می گوید: هدفمان این است که این ظرفیت را احصا کنیم و بخش خصوصی میدان دار سرمایه گذاری و بازار سنگ های قیمتی باشد. او درباره هدف از راه اندازی بازارچه مرزی با افغانستان بیان می کند: هدف ما در آن بازارچه، این است که سنگ خام از افغانستان بیاوریم و در ایران فراوری کنیم.
رئیس هیئت عامل ایمیدرو در واکنش به اظهارات بخش خصوصی درباره عدم برندسازی و صدور فله ای سنگ زینتی ایران به ترکیه می گوید: این گفته ها درست است. ما اول راه هستیم. خام فروشی داشتیم. ایمیدرو سیاستش جلوگیری از نابسامانی ها و خام فروشی ها در این حوزه است.
او به این پرسش که آیا می توان گفت به پایان خام فروشی سنگ زینتی در ایران رسیده ایم، این گونه پاسخ می دهد: ما تازه شروع کرده ایم و در حال اصلاح رویه ها هستیم. یک پیشنهاد به وزارتخانه دادیم که از طریق نهاد ریاست جمهوری هم به وزارت صمت ابلاغ می شود. مطمئنا در آینده چنین شرایطی نخواهیم داشت.