به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، در سالی که با عنوان رونق تولید نامگذاری شده، بخش تولید با مشکلات بزرگی همچون ۳ برابر شدن نرخ ارز، کاهش قدرت خرید مردم و همچنین تشدید تحریم‌ها روبرو است. در این شرایط، حل مشکل تولیدکنندگان و تلاش برای رونق‌بخشی به تولید داخل نیازمند توجه بیشتر تصمیم‌گیران اقتصادی کشور است و در عین حال، رفع بروکراسی پیچیده اداری و تسهیل قوانین می‌تواند علاوه بر تقویت انگیزه صنعتگران عاملی برای رشد تولیدات، کاهش قیمت تمام‌شده تولید و در نتیجه پاسخگویی به تقاضای بازار با عرضه محصولات ارزانتر باشد، البته این تسهیل امور باید طوری صورت گیرد که رانت یا امتیاز ویژه‌ای را برای عده‌ای خاص ایجاد نکند.
یکی از مصادیق این موضوع ساماندهی تخصیص ارز دولتی به صنایع است که به گفته برخی کارشناسان باعث بروز فساد و رانت در بعضی بخش‌ها شده است. حال دولت قصد دارد این موضوع را مورد بازنگری قرار داده و نسبت به حذف ارز دولتی اقدام کند. در این خصوص توجه به همه جوانب مسئله با هدف جلوگیری از لطمه دیدن بخش تولید و رونق بخشی به تولیدات داخلی از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مورد با آرمان خالقی، عضو هیأت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران گفت و گو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید:
فارس: یکی از الزامات ایجاد رونق در تولید، افزایش تقاضای خرید در بازار است. در حال حاضر با توجه به پایین بودن قدرت خرید مردم، تقاضای خرید در بازار کاهش یافته و همین مسئله بر میزان تولید کالاها موثر است. از سویی شاهد اعمال قیمت‌های بالا در مورد برخی کالاها هستیم که این موضوع نیز بر میزان تقاضای خرید تأثیرگذار است. در این شرایط قیمت‌گذاری کالاها باید به چه صورت انجام شود که هم شاهد رشد و رونق تولید باشیم و هم فشار زیادی به مصرف‌کنندگان وارد نشود؟ قیمت‌گذاری‌های فعلی تا چه حد واقعی است و تولیدکنندگان چقدر به بقای خود در بازار توجه دارند؟
خالقی: قیمت کالاها باید طوری تعیین شود که تولیدکننده از بازار حذف نشود. یعنی قیمت آن‌قدر بالا نرود که مشتری را از دست بدهند و هم اینکه نباید طوری قیمت‌گذاری شود که تولیدکننده ضرر کند و از بازار حذف شود. در حال حاضر بازار به شدت رقابتی شده و در صورت قیمت‌گذاری نامناسب، بسیاری از مشتریان از دست خواهند رفت. اگر نظام قیمت‌گذاری به صورت اجبار باشد و قیمت‌ها به صورت دستوری تعیین شوند، به عده‌ای آسیب خواهد رساند و به عده‌ای نیز سود سرشار می‌رساند. به عنوان مثال ارز دولتی برای واردات مواد اولیه یک کارخانه پرداخت می‌شود، ولی در مورد مواد اولیه کارخانه‌ای دیگر که خروجی مشابه با مورد اول دارد، اختصاص نمی‌یابد. مثلاً بابت تأمین نشاسته حاصل از آرد گندم ارز دولتی اختصاص نمی‌یابد و برای تامین این ماده اولیه باید از ارز نیمایی استفاده شود، ولی برای تأمین نشاسته حاصل از آرد ذرت ارز دولتی پرداخت می‌شود. محصول نهایی یکی است ولی مواد اولیه متفاوت ست و در نهایت نیز سود تولیدکننده متفاوت خواهد بود. به این ترتیب وقتی دولت می‌خواهد دستوری مداخله کند، کل بازار را به هم می‌ریزد.
فارس: روندی که هم‌اکنون اکثر تولیدکنندگان برای قیمت‌گذاری پیش گرفته‌اند و در برخی موارد شاهد قیمت‌گذاری بالا برای کالاها هستیم را چطور ارزیابی می‌کنید؟ به نظر می‌رسد برخی کالاها با سود غیر متعارف بالایی قیمت‌گذاری می‌شوند، این نوع قیمت‌گذاری با چه هدفی صورت می‌گیرد و آیا تولیدکننده به فکر ماندگاری در بازار نیست؟
خالقی: نظارت دولت باید برقرار باشد. یعنی دولت از موضع نظارت باید وظیفه خود را به خوبی انجام دهد. وقتی این نظارت درست نباشد، هر کس از فضای پیش‌آمده سوءاستفاده می‌کند. حتی اگر تولیدکننده بخواهد کالایش را با قیمتی معقول عرضه کند، ولی این قیمت در بازار منطقی نباشد، یکسری دلال و واسطه وارد می‌شوند و کالا را جمع می‌کنند. در نتیجه بازار سیاه شکل می‌گیرد و مصرف‌کننده منتفع نمی‌شود. نظام توزیع ما در کشور ایرادات جدی دارد که باید مدیریت صحیحی بر آن صورت گیرد. یکی از ابزارهای کنترل نظام توزیع در کشور، نصب ماشین‌های صندوق در مراکز عرضه کالا است. وقتی همه واحدهای صنفی دارای ماشین صندوق باشند، برای همه کالاها فاکتور صادر می‌شود و سیستم مالیاتی کشور بر سود کسب‌شده توسط آن واحد نظارت می‌کند و سودهای بادآورده مشخص می‌شوند.
* تأثیر حذف ارز دولتی بر قیمت کالاها
فارس: در حال حاضر بحث حذف ارز دولتی از یکسری کالاهای اساسی مطرح است، این موضوع را مثبت ارزیابی می‌کنید؟
خالقی: اگر ارز دولتی از روی کالایی مانند نهاده‌های دامی حذف شود، قیمت این نهاده‌ها بالا خواهد رفت و در نتیجه باعث گرانی محصولات دامی مانند گوشت و لبنیات می‌شود که فشارش به مردم وارد می‌شود، ولی در این میان، افرادی که رانت‌خواری می‌کنند جمع خواهند شد و قیمت‌ها واقعی می‌شود. در این وضعیت باید روی دستمزدها و همچنین کاهش فاحش سطح درآمد مردم با قیمت‌های بازار کار شود.
اثر مزد بر قیمت تمام‌شده محصول معمولا رقم بالایی نیست و حدود ۵ تا ۱۲ درصد است. در نتیجه رشد دستمزدها باعث تزریق منابع مالی و توانمند کردن مصرف‌کننده خواهد شد. زیرا در کشور جمع بزرگی از کارکنان را داریم که بر اساس حقوق دریافتی خود نسبت به خرید کالا اقدام می‌کنند. اگر پولی نداشته باشند، تحریک تقاضا صورت نمی‌گیرد، رکود بازار همچنان پابرجا خواهد بود. بنابراین ایجاد تقاضا در بازار باعث رونق بخشیدن به بازار و تولید داخل می‌شود.
فارس: پس شما معتقدید حذف ارز دولتی باعث افزایش قیمت کالاهای اساسی می‌شود؟
خالقی: بله. این اتفاق خواهد افتاد. البته اختصاص ارز دولتی به برخی کالاها به معنی این نیست که مردم از این محل منتفع می‌شوند. باید تلاش کنیم تا به ارز تک‌نرخی برسیم، ولی مصرف‌کنند باید از عواید و تزریق یارانه نفع ببرد، نه دلالان.
فارس: صادرات نیز یکی از مقوله‌هایی است که می‌تواند باعث رونق بخشیدن به تولید شود. این در حالی است که به طور مرتب شاهد تغییر سیاست‌های صادراتی کشور هستیم و گاهی نیز بخشنامه‌های شبانه صادر می‌شود که اثر منفی بر تولید و یا بازار داخل دارند. یک روز صادرات یک کالا ممنوع می‌شود، یک روز آزاد می‌شود و یک روز هم تعرفه برایش وضع می‌کنند. سیاست‌گذاری این بخش را چطور ارزیابی می‌کنید؟
خالقی: برخی کالاها که مازاد نیاز داخل هستند برای صادرات طراحی شده‌اند و از کیفیت بالایی برخوردارند. تا زمانی که منع صادراتی داشته باشیم، تولیدکنندگان این کالاها مجبورند محصولاتشان را در بازار داخلی عرضه کنند و این عرضه باعث می‌شود که با انباشت کالا در داخل روبه‌رو شویم و البته رقابت منفی هم در بازار شکل می‌گیرد. اگر نتوانیم شرایط را برای کار درست و سالم توسط واحدهای صنعتی فراهم کنیم، زیانش به کل اقتصاد کشور وارد می‌شود. در حال حاضر بازارهای صادراتی ایران یکی دو کشور حاشیه خلیج فارس، عراق و افغانستان هستند که اگر آنها را از دست بدهیم، مشکلات جدی پیدا خواهیم کرد. باید به دنبال حل مسئله سهولت صادرات باشیم. هم‌اکنون مسئله اصلی در این رابطه مبادلات پولی است که بتوانیم پول را به راحتی بین تجار دو کشور جابجا کنیم، در حال حاضر این کار به راحتی انجام نمی‌شود.
* بخشنامه‌های شبانه به تولید ضربه می‌زند
فارس: استراتژی مشخص در این زمینه برای صادرات کالا داریم؟
خالقی: استراتژی وجود دارد ولی بخشنامه‌های شبانه با ایجاد محدودیت‌های خلق‌الساعه به بخش تولید ضربه می‌زند که نمونه آن را در صدور بخشنامه بانک مرکزی برای بازگشت ارز حاصل از صادرات بیش از ۲ میلیون دلار بود که این نوع دستورالعمل‌ها، انگیزه صادرکنندگان را کاهش می‌دهد. فعلاً باید به دنبال حل مشکل مبادلات پولی باشیم تا پس از صادرات کالا، تولیدکننده بتواند پول محصولش را به کشور وارد کند.
اولین اقدام در تجارت این است که مبادلات پولی به راحتی انجام شود و بعد از این مسئله نیز باید روی مسائل گمرکی و سهولت‌بخشی به این امور و همچنین شکل‌گیری کنسرسیوم‌های صادراتی کار شود.
فارس: مبادلات پولی صرفا به مسائل سیاسی گره خورده و یا اینکه راه‌حل‌های اختصاصی می‌توان برای برقراری آن پیشنهاد داد؟
خالقی: موضوعات سیاسی و تحریم‌ها، مبادلات پولی را سخت کرده وگرنه وقتی دور قبلی تحریم‌ها برداشته شد، امور تجاری در حال عادی شدن بود، ولی الآن تحریم‌ها فشار زیادی وارد می‌کند و حتی در مورد صادرات انرژی از جمله آب، برق و گاز نیز مهلت صادرات به عراق فقط تا دو یا سه ماه آینده تمدید شده است. در این وضعیت، قراردادهای بلند مدت منعقد نمی‌شود و در نتیجه تجارت ما با طرف مقابل، تجارت متزلزلی است و مبادله ناپایدار خواهیم داشت. در نهایت، ما دست برنده نداریم و طرف مقابل برایمان تعیین‌تکلیف می‌کند. در چانه‌زنی‌ها، طرف مقابل برنده خواهد بود، در نتیجه ممکن است حتی بتوانیم کار تجاری انجام دهیم ولی این تجارت ما را با گرفتاری و محدودیت روبه‌رو می‌کند.
* دادستان‌ها سعی می کنند جلوی تعطیلی کارخانه‌ها را بگیرند
فارس: حدود دو سال پیش دستورالعملی برای حمایت از واحدهای تولیدی صادر شد تا در صورت بدهکار بودن به سیستم بانکی از تعطیلی آنها جلوگیری شود. آیا در حال حاضر این دستورالعمل رعایت می‌شود؟
خالقی: این مسئله به صورت یک دستور از سوی دادستانی ابلاغ شده بود تا ترتیبی داده شود که بنگاه‌های تولیدی تعطیلی نشوند. دادستان‌ها در حال حاضر به این مسئله توجه دارند و این‌طور نیست که چشم بسته همه چیز را بپذیرند، بلکه نگاهشان این است که بازپرداخت بدهی بانک‌ها طوری صورت گیرد که به تولیدکنندگان مهلت داده شود و البته در وصول این بدهی‌ها، اموالی برداشت نشود که باعث تعطیلی کارخانه شود، مثلاً این بدهی از خط تولید کارخانه وصول نشود.
فارس: پس در حال حاضر این مسئله رعایت می‌شود؟
خالقی: تا جایی که ما اطلاع داریم رعایت می‌شود. البته به همین صورت که عرض کردم اعمال می‌شود، وگرنه قاعده و قانون جداگانه‌ای ندارد. دادستانی‌ها به این موضوع توجه دارند.
فارس: در موضوع پرداخت بدهی بانکی، بنگاه‌های تولیدی در حال حاضر با مشکلاتی روبه‌رو هستند، در عین حال در تأمین نقدینگی مشکل دارند. اقدام جدیدی برای تأمین نقدینگی واحدها صورت گرفته است؟
خالقی: تاکنون فقط بودجه‌ای که طبق قانون بودجه سال جاری از سوی وزارت صنعت ابلاغ شد و بیشتر شامل صنایع کوچک می‌شود اجرایی شده، البته ما منتظر اخبار جدید در مورد جزئیات پرداخت این تسهیلات از سوی سازمان صنایع کوچک هستیم.
* نیاز واحدهای تولیدی به سرمایه در گردش ۳ برابر شده است
فارس: به نظر می‌رسد هم‌اکنون رکود بازار تا حدی به واحدهای تولیدی کمک کرده تا کمبود نقدینگی را تحمل کنند.
خالقی: رکود بازار مقداری باعث شده که نیاز واحدها به سرمایه در گردش، خودش را زیاد نشان ندهد، در عین حال واحدها فعلا سعی می‌کنند با هر ترتیبی که شده حتی با هزینه فایده سر به سر به کار خود ادامه دهند. فعلاً در بخش تولید خبری از رونق نیست و کمبود نقدینگی به واحدها فشار می‌آورد.
فارس: افزایش نرخ ارز چقدر موثر بوده است؟
خالقی: در مواردی که تولیدکنندگان نیاز ارزی داشته‌اند، با افزایش نرخ ارز نیاز واحدها به منابع مالی نیز بالا رفته به طوری که برای خرید مواد اولیه تا ۳ برابر نیز شاهد این افزایش نیاز مالی بوده‌ایم. این موضوع باعث شده ارزش سرمایه در گردش واحدهای تولیدی کاهش یابد، به این معنی که قدرتی که واحدهای تولیدی سال گذشته برای خرید مواد اولیه داشتند حالا تحلیل رفته است. همچنین در سال‌های گذشته تولیدکنندگان کالای خود را به صورت غیرنقدی و یا مدت‌دار عرضه می‌کردند، اما حالا این نوع فروش کاهش داشته و تقریبا همه سعی می‌کنند کالای خود را نقدی بفروشند. در واقع کسی محصولش را به صورت مدت‌دار عرضه نمی‌کند. قبلاً واحدهای تولیدی، مدت زمانی را برای بازگشت سرمایه خود و دریافت پول کالا در نظر می‌گرفتند که حدود ۴۵ روز یا ۲ تا ۳ ماه بود، الآن خریدها به سمت فروش نقدی رفته و تولیدکنندگان با دریافت پول نسبت به خرید مواد اولیه اقدام می‌کنند. در گذشته تولیدکنندگان همیشه موجودی حسابشان در حدی بود که بیش از نیازشان مواد اولیه تهیه و برای تولید اقدام کنند و بتوانند جوابگوی نیاز بازار و فروش مدت‌دار باشند.
فارس: مهمترین اقدامی که باید اتفاق بیفتد تا شاهد رونق تولید باشیم چیست؟
خالقی: بخش مهم این مسئله به مردم برمی‌گردد. رونق وقتی اتفاق می‌افتد که برای کالای داخلی، بازار داشته باشیم. این بازار هم شامل دو بخش بازار داخلی و بازار بین‌الملل می‌شود. در بحث بازار داخلی، قدرت خرید مردم چندان افزایش نداشته است. افزایش مزد مصوب شورای عالی کار حدود ۲۵ درصد بود، در حالی که تورم سال قبل بیش از ۳۵ درصد بود. به این ترتیب افزایش قدرت خرید مردم به اندازه‌ای نبود که حتی قدرت خرید مردم به اندازه سال قبل باشد. بنابراین بازار هنوز محرکی ندارد تا مردم بتوانند به اندازه سال قبل خرید داشته باشند.
بخش دیگر رونق تولید نیز به واحدهای تولیدی برمی‌گردد تا برای حفظ یا گسترش بازار خود در بازارهای بین‌المللی اقدام کنند. تحریم‌ها باعث شده مبادلات کالایی کشور نه تنها افزایش نیابد، بلکه در مواردی نیز یا قطع شده و یا به شدت کاهش یافته است. به این ترتیب واحدهای تولیدی صادراتی بخشی از بازار را از دست داده‌اند. اگر مناسبات بین‌المللی کشور عادی شود و بازارهای بین‌المللی راه بیفتد، شاهد رونق واحدهای تولیدی خواهیم بود.
فارس: این اتفاق بیشتر در کدام صنایع افتاده است؟
خالقی: در صنایع صادرات‌محور ازجمله پتروشیمی، صنایع غذایی و محصولات کشاورزی شاهد این اتفاق بوده‌ایم.
* بروکراسی اداری مطابق با شرایط تحریم تعریف شود
فارس: الزامات دیگری را برای تحقق رونق تولید مدنظر دارید؟
خالقی: موضوع سهولت محیط کسب و کار در این زمینه از اهمیت برخوردار است. به نظر می‌رسد همچنان با شرایط دوران غیرتحریمی رفتار می‌کنیم، در حالی که رفتار و بروکراسی اداری در شرایط تحریم باید دچار تغییرات جدی شود تا مطابق با دشواری‌های شرایط فعلی باشد و واحدهای تولیدی گرفتار مناسبات اداری نشوند. از نظر اداری در بخش‌های مختلف از جمله تشریفات گمرکی و تشریفات اداری باید هزینه و زمان‌بری کمتری برای واحدهای تولیدی ایجاد شود.
فارس: در حال حاضر شاهد خروج یکسری شرکت‌های خارجی از ایران هستیم که باید برای جایگزینی آن اقدام شود. با توجه به شرایط اقتصادی کشور جایگزینی شرکت‌های ایرانی به جای طرف‌های خارجی تا چه میزان واقع‌بینانه و امکان‌پذیر است؟
خالقی: در برخی بخش‌ها امکان‌پذیر است، مثلاً در برخی قطعات خودرو مثل قطعات الکترونیکی که فقط توسط چند سازنده عمده در دنیا تولید می‌شوند نمی‌توانیم به راحتی جایگزین کنیم. تولید کالایی که نیازمند این نوع قطعات و مواد اولیه است با مشکل روبه‌رو می‌شود، ولی در صنایعی مانند نوشت‌افزار که وابستگی زیادی به خارج نداریم، شرکت‌های ایرانی می‌توانند جایگزین طرف‌های خارجی شوند. در نتیجه مصرف کالای داخلی افزایش می‌یابد و در عین حال، با توجه به بالا رفتن قیمت نوع وارداتی کالا به دلیل رشد نرخ ارز، تقاضا برای خرید کالای داخلی بالا خواهد بود و وضعیت تولید این محصولات بهتر خواهد شد.
در موارد دیگر مانند لوازم خانگی در تأمین برخی قطعات مثل موتور یا قطعات الکترونیکی ممکن است نیازمند واردات باشیم و در داخل نیز امکان تولید نباشد، در این بخش با مشکل مواجه خواهیم بود.
* جلسات وزارت صنعت برای رفع مشکل واحدهای تولیدی
فارس: در زمینه ایجاد رونق تولید، چه جلساتی با بخش‌های دولتی داشته‌اید؟
خالقی: وزارت صنعت در حال برگزاری نشست‌های تخصصی با انجمن‌های مرتبط با صنایع مختلف است و مسائل را گروه به گروه بررسی می‌کند. ما نیز در خانه صنعت جلساتی را با انجمن‌های تخصصی مختلف برای بررسی مشکلات تولید و ایجاد رونق در واحدهای تولیدی برگزار کرده‌ایم.
فارس: در این جلسات اتفاق خاصی افتاده و تصمیم‌گیری مهمی صورت گرفته است؟
خالقی: بله، جلسات خوبی برگزار شده و در مورد موضوعات تخصصی، برخی تصمیمات خاص گرفته شده از جمله در مورد بورس کالا، تأمین نقدینگی واحدهای تولیدی و صدور مجوزها. در مورد عدم واردات کالای مشابه ساخت داخل هم پیگیری‌هایی صورت گرفته تا شرایط خرید کالای مشابه ساخت داخل و استفاده حداکثر از توان تولید داخل رعایت شود. در صنعت لوازم خانگی نیز یک شورا تشکیل شده و موضوعات تولید پیگیری می‌شود.
فارس: در مواردی مانند استفاده حداکثری از توان تولید داخل، قبلاً نیز قوانینی وضع‌شده و جلساتی برگزار شده بود. آیا در جلسات فعلی موضوعات جدیدی مطرح شده است؟
خالقی: در جلسات این روزها تاکید بیشتری بر لزوم رعایت قوانین موجود می‌شود و این مسائل با جدیت بیشتری پیگیری می شود. در برخی موارد واردات کالا امکان‌پذیر نیست، در برخی موارد نیز اصلاً پولی برای واردات وجود ندارد، بنابراین توجه به ساخت داخل اهمیت بیشتری پیدا کرده است.