سیدمحمدرضا مرتضوی
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران
کشور تولید محصولات صنایع غذایی طی ۱۰ سال گذشته با رشد بالایی در کشور رو‌به‌رو بوده، به‌طوری که پاسخگوی نیازهای بازار داخل است. در این سال‌ها میزان تولید صنعت غذا در کشور به‌قدری افزایش داشته که نه تنها جوابگوی بازار داخل کشور است، بلکه توانسته رشد صادرات قابل ملاحظه‌ای نیز داشته باشد.
در حال حاضر محصولات صنایع غذایی کشور به دیگر کشورهای مختلف اروپایی، آسیایی و خاورمیانه صادر می‌شود و در‌صورتی‌که موانع تولید و صادرات این محصولات در داخل رفع شود، شاهد رشد بیشتر صادرات در این حوزه نیز خواهیم بود. مشکلات تولیدکنندگان صنایع غذایی برای تامین مواد اولیه تولید از زمان التهاب بازار ارز بسیار بیشتر شده است؛ تولیدکنندگان با افزایش نرخ ارز با جهش بالایی در قیمت مواد اولیه تولیدی خود مواجه شده‌اند و شرایط تحریم در تامین این مواد نیز بدون اثر نبوده است. نوسانات نرخ ارز و سوء مدیریت دولت بر شرایط ایجاد شده در بازار ارز که در نتیجه سیاست‌های غلط ارزی گذشته است، قدرت تصمیم‌گیری را از فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان برای آینده سلب کرد. با وجود ایجاد سامانه نیما برای تبادل ارز مورد نیاز تولیدکنندگان و تجار هنوز تامین ارز با چالش‌های فراوانی مانند در نوبت ماندن برای تخصیص ارز در این سامانه رو‌به‌رو است. بحث حمل و نقل مواد اولیه مورد نیاز تولید در شرایط تحریم نیز از دیگر مشکلات تولیدکنندگان صنعت غذا در این دوران است، چراکه در دوران تحریم، شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی به‌دلیل تهدید تحریم‌های آمریکا همکاری خود را با شرکت‌های ایرانی تقریبا قطع می‌کنند و تعداد معدودی از شرکت‌های حمل و نقلی که حاضر به حمل کالا به بنادر ایران هستند، مبالغ بالاتری را از تولیدکنندگان و تجار طلب می‌کنند که این مساله نیز بر افزایش هزینه‌های تولید موثر است.
نکته دیگر، بحث تبادلات بانکی برای انتقال پول خرید مواد اولیه تولیدی است که به‌دلیل تحریم‌های آمریکا به کندی انجام می‌شود. همه این عوامل بر افزایش هزینه‌های تولید موثر بوده، اما با وجود افزایش هزینه‌های تولید و فشار سازمان‌های ناظر بر بازار در راستای قیمت‌گذاری و کاهش بیش از پیش حاشیه سود، تولیدکنندگان صنعت غذا با وجود سختی‌ها همچنان بر ادامه راه تولید تاکید دارند.
امروز، شرایط ایجاد شده برای صنعت غذای کشور شرایط بسیار حساسی است که در صورت عدم بازنگری در سیاست‌های این بخش می‌تواند به تعطیلی اجتناب‌ناپذیر بسیاری از واحدهای فعال در این صنعت بینجامد. صنعت غذا یکی از معدود صنایع فعال در شرایط کنونی اقتصادی ایران است که توسط بخش خصوصی اداره می‌شود. بنابراین، از حمایت‌های برخی صنایع دولتی و شبه‌دولتی کشور بی‌بهره است. در این شرایط، تولیدکنندگان و فعالان این صنعت برای عبور از مشکلاتی که عمده آنها در نتیجه سیاست‌گذاری‌های مسوولان و به‌صورت بیرونی به یکباره بر آنها وارد می‌شود، به‌طور مداوم در حال مبارزه هستند. در حال حاضر، تامین مواد اولیه تولید و موضوعات پیرامون آن مانند تامین نقدینگی برای خرید مواد اولیه، مشکلات حمل و نقل، مسائل گمرکی ایجاد شده برای تولیدکنندگان، مشکلات تبادلات بانکی و در آخر نیز ورود دولت به مقوله قیمت‌گذاری از مشکلات اساسی تولیدکنندگان صنعت غذا در شرایط ایجاد شده برای اقتصاد کشور در ماه‌های گذشته بوده است، اما مهم‌ترین چالشی که تولیدکنندگان با آن رو‌به‌رو هستند، بخشنامه‌های پی‌در‌پی دولت است که با ایجاد فضایی نامطمئن، قدرت تصمیم‌گیری را حتی برای آینده نزدیک از تولیدکنندگان گرفته است. کلیدی‌ترین راهکار برای برون‌رفت از مشکلات، ثبات در سیاست‌گذاری‌ها، ایجاد ثبات و اطمینان در فضای اقتصادی کشور است، دولت باید نتایج زیان‌بار سیاست‌های گذشته خود در بخش غذای کشور را بپذیرد و در جهت اصلاح آن حرکت کند، در غیر این‌صورت مشکلات گذشته به‌صورت ادواری تکرار خواهند شد.
همچنین، عملکرد جزیره‌ای ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی متولی امر غذا به یکی از مشکلات اساسی فعالان صنعت غذای ایران تبدیل شده است. این عدم یکپارچگی در سیاست‌گذاری سازمان‌های دولتی، زنجیره تولید محصولات غذایی را با مشکلات زیادی مواجه کرده که نه تنها تولیدکنندگان صنعت، بلکه مصرف‌کنندگان نیز از زیان‌های ناشی از آن بی‌بهره نیستند. حمایت از یکی از حلقه‌های زنجیره تولید غذا و تمرکز بر آن، سبب شده عوامل دیگر فعال در این زنجیره از منافع متناسبی در این زنجیره برخوردار شوند، در واقع ورود دولت به زنجیره تولید غذا موجب شده توزیع سود میان ذی‌نفعان این زنجیره به‌طور عادلانه‌ای صورت نگیرد. ورود دولت به زنجیره تولید غذا، هزینه تولید را افزایش داده است. دولت باید یک‌بار برای همیشه هزینه‌های تغییر در سیاست‌هایی را که بارها در گذشته امتحان خود را پس داده، بپذیرد و به سیاست‌های کوتاه‌مدت خود پایان دهد. صنعت غذای ایران در طول عمر بیش از صد ساله خود، مشکلات زیادی را پشت سر گذاشته است. قفسه‌های فروشگاه‌ها پر از محصولات تولیدی این صنعت است و تولیدکنندگان صنعت غذا با تعهدی که به کار تولیدی خود دارند (با توجه به نقشی که در سلامت مردم بازی می‌کنند) در شرایط سخت نیز به تولید ادامه می‌دهند. صنعت غذای ایران، تحریم را با سربلندی پشت سر خواهد گذاشت و امیدوارم با اصلاح سیاست‌های کلان اقتصادی در درجه اول و اصلاح سیاست‌های حوزه غذا در مرحله بعد، شاهد رشد بیشتر این صنعت باشیم.