اواسط دولت یازدهم بود که حسن روحانی رئیس جمهوری با اعضای دولت بر موضوع تفکیک وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت به توافق رسیدند. وزارتخانه‌ای که در دولت احمدی‌نژاد و به رغم مخالفت کارشناسان ادغام شد و در نهایت هم نتیجه‌ای برای اقتصاد کشور نداشت و تنها کارمندان دو وزارتخانه در کنار هم نشستند، یک وزیر مسئول کارها شد و سردر وزارتخانه هم از صنایع و معادن و بازرگانی به وزارت صنعت، معدن و تجارت تغییر نام یافت.
فعالان اقتصادی قبل از ۱۲ تیر سال ۹۰ (روز ادغام) به دولت وقت هشدار دادند که ادغام بدون سیاستگذاری و مشخص نبودن سازوکارها، خروجی جز تنبل شدن یک وزارتخانه ندارد و روند تصمیم‌گیری به جای آنکه تسریع شود، لاکپشتی خواهد شد و این امر به ضرر تولید و تجارت است. اما زور موافقان چربید و وزارت بازرگانی که نخستین بار در سال ۱۲۸۹ قمری توسط ناصرالدین شاه تأسیس شده بود با وزارت صنایع ادغام شد؛ وزارتی که سال ۷۹ با ادغام وزارت صنایع و وزارت معادن و فلزات شکل گرفته بود. با گذشت ۷ سال لایحه تفکیک وزارت صمت به مجلس ارسال شد و ۷ مرداد مجلس با لایحه تفکیک با رأی بالا مخالفت کرد. بعد از مسکوت ماندن تفکیک، رئیس جمهوری در دیدار وزیر، معاونان و مدیران وزارت راه و شهرسازی(۱۹ آذر) دوباره موضوع را احیا کرد و گفت: «نمایندگان مجلس با لایحه تفکیک همراهی نکردند، اما اکنون با وجود تحریم تفکیک یک ضرورت است. در شرایط کنونی نیاز داریم که بخش بازرگانی فعال باشد، منتها امروز صنعت و معدن نیز در داخل یک مجموعه قرار دارند و مانند آن است که روی یک خودرویی با ظرفیت ۱۰ تن، باری به وزن ۳۰ تن گذاشته شده باشد که این کار حداقل می‌تواند سرعت این خودرو را کاهش دهد.» با توجه به صحبت های رئیس جمهوری و احیای طرح تفکیک با فعالان و کارشناسان اقتصادی صحبت کردیم. برخی از آنها بشدت با تفکیک مخالف هستند و می‌گویند این امر در شرایط تحریم به ضرر کشور است. محسن جلال‌پور رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: «نه ادغام خوب بود و نه تفکیک در شرایط فعلی خوب است، این امر باعث می‌شود زمان از دست برود.» عبدالوهاب سهل آبادی رئیس خانه صنعت نیز در لیست مخالفان تفکیک است. وی می‌گوید: زمانی‌که قرار بود ادغام صورت گیرد ما بشدت مخالفت کردیم اما گوش شنوایی نبود. بدین جهت در مقطع فعلی هم تفکیک به صلاح نیست. یونس ژائله سعدآباد عضو اتاق بازرگانی ایران هم از مخالفان است. نگرانی وی این است که فعالان اقتصادی با تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت با چالش‌های جدیدی روبه‌رو شوند. با توجه به مخالفت‌هایی که به آن اشاره شد، موافقان تفکیک هم ادله خودشان را دارند و معتقدند که یک روز هم نباید این امر به تعویق بیفتد. حال باید دید که نمایندگان مجلس برای تفکیک وزارت صمت دولت را همراهی خواهند کرد یا خیر.
موافقان تفکیک چه می‌گویند؟
حسن یونس سینکی، معاون سابق وزیر صمت: با تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت موافق هستم و معتقدم وزارت بازرگانی باید با رویکرد جدید و از منظر رفتار اقتصادی تجارت که در سایر کشورهای پیشرفته وجود دارد، حرکت کند. بدین جهت جداسازی وزارت صنعت از بازرگانی ضروری است و حتی فعالیت‌هایی که بعد از ادغام وزارت صنایع و بازرگانی به وزارت جهادکشاورزی سپرده شد باید در صورت تفکیک به وزارت بازرگانی برگردانده شود.
وزارت بازرگانی با رویکردهای جدید و نگاه توسعه‌ای باید احیا شود به گونه‌ای که هدف آن رشد صادرات و رسیدن به بازارهای جدید باشد. تفکیک نیازمند کار کارشناسی و ساختاری است، اگر طبق اصول و قاعده حرکت نکند به‌طور سرنوشت تفکیک مثبت نخواهد بود. با رویکرد جدید، وزارت بازرگانی باید فضایی را فراهم کند که رسیدن به بازارهای جدید تسهیل شود و صادرات تنها از منظر ارزآوری نگاه نشود بلکه با رویکرد ارتقای کیفیت محصولات صادراتی، کاهش قیمت تمام شده کالا و رفتار تجاری بر اساس قاعده بین‌المللی باشد.
علاء میرمحمد صادقی، عضو اتاق بازرگانی ایران: اگر موازین و استانداردهای لازم رعایت شود، تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت بهتر است و در نهایت فعالان اقتصادی با شرایط مناسب تری می‌توانند فعالیت کنند.
سید محمد اتابک، عضو هیأت نمایندگان اتاق ایران: ادغام وزارت صنایع و بازرگانی از ابتدا اشتباه بود. وقتی ذات یک کشور به دولت وابسته است، ادغام اشتباه است. وزارت صنعت، نیازمند برنامه‌ریزی است اما وزارت بازرگانی به تصمیمات فوری و برنامه‌ریزی نیاز دارد. لذا وزارت صنعت به دلیل حجم کار و ماهیتی که دارد نمی‌تواند تصممیات فوری برای کالاهای اساسی کشور بگیرد. نمونه آن قیمت مرغ و گوشت است. وزارت بازرگانی با معیشت مردم سروکار دارد و اگر کوتاهی در این امر اتفاق بیفتد همه دچار ضرر و زیان می‌شوند لذا یک روز هم نباید موضوع تفکیک به تأخیر بیفتد و امیدواریم هر چه سریعتر وزارت صنعت و بازرگانی جدا شود. زمانی می‌توان از کشورهای دیگر در مورد ادغام وزارتخانه‌ها الگو گرفت که اقتصاد وابسته به دولت نباشد. تا زمانی‌که اقتصاد آزاد نشود هر گونه ادغام چالش ایجاد می‌کند.
مسعود گل شیرازی، عضو اتاق بازرگانی ایران: اقتصاد اجزای مختلف چون تجارت، تولید، بانک و سرمایه‌گذاری دارد. برای آنکه یک مجموعه چابک شود باید تمام اجزا در کنار هم قرار بگیرند. بدین جهت وقتی تفکیک اتفاق بیفتد اما تصمیمات یکپارچه و اجزای هماهنگ نباشند، تفکیک کارساز نیست. تا زمانی‌که اقتصاد دولتی باشد ادغام باری از دوش اقتصاد برنمی‌دارد. وزارت صمت باید به سمت سیاستگذاری حرکت کند نه آنکه کارهای اجرایی کند. دولت بنگاه‌های زیادی دارد که در قالب خصولتی در حال فعالیت هستند. وقتی وزارتخانه‌ای بنگاهداری می‌کند، صنایع بخش خصوصی و تجارت فراموش می‌شوند و همه اتفاق‌ها به نفع خصولتی‌ها رخ می‌دهد.
حمید رضا قلمکاری، عضو اتاق بازرگانی ایران: با تفکیک وزارت صمت موافق هستم. در حال حاضر این وزارتخانه شبیه شترمرغ است. موقع بار می‌گوید مرغ هستیم و موقع تخم گذاشتن، شتر است. ادغام باعث شد جلوی واردات و صادرات گرفته شود. این وزارتخانه به جای آنکه کمک کند، ما را محاصره کرده است. ما بشدت از وزیر صمت به خاطر تصمیم‌هایی که می‌گیرد، گلایه داریم. کارخانجات زیادی بسته شدند و هیچ مسئولی پاسخگو نیست و همه بیننده شده‌اند. امیدواریم وزارت بازرگانی احیا شود، چرا که آنها با ادبیات بازرگانی آشنا هستند و می‌توان با آنها به درک مشترک رسید.