صنعت لعاب، این روزها با نیمی از ظرفیت خود مشغول به کار است.
این صنعت بیشترین کاربرد را در صنایع کاشی و سرامیک دارد و واحدهای تولیدی موجود در کشور در این زمینه که به ۷۰ کارخانه می‌رسند، نیاز داخلی را تامین می‌کنند. میزان ظرفیت اسمی تولید لعاب به ۶۰۰ هزار تن در سال می‌رسد اما میزان مصرف داخلی این صنعت بر اساس آمار سال گذشته به ۲۷۰ هزار تن رسید. البته برخی دلال‌ها با تغییر نام کالای وارداتی، اقدام به واردات انواع و اقسام لعاب رنگ می‌کنند که با ایجاد دپو در کشور، درصدد تسخیر این بازار نیم میلیارد دلاری هستند و ضمن پایمال کردن حقوق ملی، صنایع لعاب‌سازی کشور را دچار مشکل جدی کرده‌اند. این مطالب را علی‌اکبر کلانتر، رییس خانه صنعت، معدن و تجارت یزد و رئیس هیات‌مدیره انجمن لعاب و رنگدانه‌های سرامیکی ایران در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد که در ادامه می‌آید.
قدمت و تاریخچه صنعت لعاب در ایران چگونه است؟
صنعت تولید لعاب در ایران قدمت زیادی ندارد. نخستین بار در دهه ۵۰ در شرکت کاشی ایراتا کارگاه کوچکی از سوی ایتالیایی‌ها ایجاد شد تا بخشی از لعاب مصرفی کارخانه را تامین کند. بعدها و اوایل دهه ۶۰ محدودیت‌های ارزی و ممکن نبودن واردات لعاب از کشورهای اروپایی، مقدمه‌ای شد برای تاسیس چند واحد دیگر تولید لعاب در شهرهای شیراز، قزوین و مشهد و چند سال بعد ۳ واحد تولیدی دیگر به وسیله بنیاد مستضعفان و بخش خصوصی در استان یزد تاسیس شدند. اواسط دهه ۷۰ همزمان با رقابتی شدن بازار کاشی و نیاز تولیدکنندگان این محصول به لعاب‌های ویژه و باکیفیت بالاتر، حرکت‌هایی در راستای ارتقای سطح دانش فنی فرمولاسیون، بهینه‌سازی فرآیند تولید و کنترل کیفیت این محصول در بعضی از واحدهای تولیدی آغاز شد. جذب استادان دانشگاهی و مشاوران برجسته، بهره‌گیری از اطلاعات و تجربه‌های کارشناسان خارجی و ورود فارغ‌التحصیلان رشته سرامیک به بازار کار، زمینه‌های لازم را برای ارتقای دانش فنی در زمینه تولید لعاب و کاشی فراهم کرد. احداث بی‌ضابطه واحدهای جدید و برهم خوردن تعادل عرضه و تقاضا در دهه ۷۰ با وجود رقابتی شدن هرچه بیشتر این صنعت، معایبی نظیر کاهش شدید حاشیه سود، به‌وجود آمدن رقابت غیرحرفه‌ای و کاهش کیفیت را به دنبال داشت و نیاز به ساماندهی و ایجاد تعادل در بازار عرضه و تقاضا محسوس بود اما متاسفانه در رویکردها و استراتژی‌های وزارتخانه متولی صنعت، معدن و تجارت، راهکاری برای این موضوع‌ها پیش‌بینی نشده یا کمرنگ است.
آیا در سال‌های گذشته، اتحادیه یا صنفی از سوی تولیدکنندگان ایجاد نشده است؟
در تمام این سال‌ها، تفکر ایجاد یک اتحادیه یا تشکل صنفی بین تولیدکنندگان این صنعت مطرح بود و گاهی جلسه‌هایی به طور پراکنده از سوی تعدادی از مدیران شرکت‌های مطرح، برگزار و لزوم ایجاد تشکل صنفی بیان می‌شد اما به دلایل مختلف از جمله نوپا بودن و رقابت‌های غیرحرفه‌ای به نتیجه نمی‌رسید. تا اینکه نخستین‌بار انجمن تخصصی تولیدکنندگان لعاب و رنگدانه‌های سرامیکی در سال ۱۳۸۳ با همت تعدادی از مدیران صنعت لعاب استان یزد تشکیل شد و به ثبت رسید و بعدها به سرعت این تشکل استانی به انجمنی فراگیر و ملی تبدیل شد. مدیران و صاحبان صنعت لعاب که بنا به ضرورت و به لحاظ دانش‌محور بودن این صنعت، از دانش و تحصیلات بالایی برخوردارند، با اتحاد و همدلی بر بسیاری از مشکلات این صنف فائق آمدند و ضمن همفکری و ارائه پیشنهادهای اجرایی به دستگاه‌ها، سازمان‌ها و نهادهای مربوط به تولید خود همچون وزارت صنعت، معدن و تجارت برای رفع موانع تولید، در مسائل مربوط به تامین مواد اولیه، تنظیم بازار و ارائه پیشنهاد نرخ پایه برای انواع لعاب تولیدی، تبادل تجربه‌ها و دانش فنی و ارتقای آن و به طور کلی حول محور منافع مشترک، به هماهنگی‌های بسیار خوبی دست یافته‌اند. درحال‌حاضر، انجمن، بیش از ۹۰ درصد تولیدکنندگان لعاب کشور را زیر پوشش دارد. صنعت لعاب ایران روزگاری به لحاظ دانش فنی فرمولاسیون و تولید، بسیار پایین‌تر از دنیا بود اما درحال‌حاضر در بیشتر موارد، تولیداتی قابل رقابت با صنعت روز دارد. گام‌های بعدی می‌تواند در جهت ایجاد یک مرکز تحقیق و توسعه و فناوری سرامیک در سطح ملی، تبادل دانش فنی تولید و ساخت ماشین‌آلات روز و بهبود کیفیت مواد اولیه مصرفی باشد و علاوه بر جلوگیری از خروج سالانه نیم میلیارد دلار ارز از کشور با راهنمایی و کمک مسئولان کشور و بهره‌گیری از دانش و تجربه استادان و متخصصان دانشگاه و صنعت، راه را برای صادرات این محصول که به دلیل وجود بیش از ۷۵ درصد مواد اولیه مصرفی در داخل کشور و استفاده از انرژی و دستمزد به نسبت ارزان‌تر و نزدیکی به مبادی مصرف در منطقه دارای مزیت رقابتی مناسبی است، باز کند.
تحولات ارزی و تحریم‌ها چه تاثیری بر صنعت لعاب گذاشته است؟
در این شرایط که کشور با انواع تحریم و کاهش درآمدهای ارزی و ریالی روبه‌رو است و وزارت صنعت، معدن و تجارت در رویارویی با تهاجم اقتصادی، برنامه حفظ صنایع کشور و اشتغال را به جد در دستور کار دارد و با عنایت به حجم بالای سرمایه‌گذاری و توسعه کمی و کیفی در صنایع لعاب و کاشی و سرامیک در ایران و دستیابی به جایگاه چهارم تولید کاشی در جهان، انتظار می‌رود مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت از صنعت لعاب که همواره پا به پای رشد صنایع کاشی و سرامیک از رشد کمی و کیفی قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده و درحال‌حاضر با تولید سالانه بیش از ۵۵۰ هزار تن لعاب با کیفیت مناسب در بیش از ۶۰ کارخانه بزرگ و کوچک، صنایع تولید کاشی و سرامیک کشور را پشتیبانی می‌کند، حمایت بیشتری کنند.
این صنعت با چه مشکلات عمومی مواجه است؟
لعاب صنعتی است دانش‌محور که طراحی و تولید در آن بر مبنای فن‌آفرینی انجام می‌شود و متخصصان بومی تربیت شده در این حرفه، نیاز صنایع داخلی را تامین کرده‌اند. درحال‌حاضر سطح اشتغال در زنجیره تامین این صنعت افزون بر ۳۰ هزار نفر محاسبه می‌شود، در حالی که حدود ۳۰ سال پیش که صنایع ساخت لعاب در کشور وجود نداشت، شرکت‌های لعاب‌ساز خارجی مانند فرو و دگوسا هر کیلو لعاب را بیش از ۲/۵ دلار به اقتصاد کشور تحمیل می‌کردند. درحال‌حاضر میانگین نرخ هر کیلو لعاب وارداتی ۱/۳ دلار است و با توجه به میزان مصرف انواع لعاب در کشور که حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار تن تخمین زده می‌شود، تولیدات داخلی توانسته از خروج بیش از ۵۰۰ میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری کند، در حالی که ارزبری تولید این میزان لعاب سالانه کمتر از ۱۲۰میلیون دلار است. تعرفه واردات کاشی تا سال ۱۳۸۳ به میزان ۵۰ درصد و تعرفه لعاب و رنگدانه سرامیکی ۴۵ درصد بود که درحال‌حاضر به ۱۰۰ درصد برای کاشی و ۴۰ درصد برای لعاب تغییر یافته است. لعاب کالایی بی‌شکل است، از این‌رو از وضعیت ظاهری آن نمی‌توان به ارزش واقعی‌اش پی برد. متاسفانه در موارد زیادی، عده‌ای دلال و نماینده شرکت‌های لعاب‌ساز خارجی با تغییر نام کالای وارداتی، اقدام به واردات انواع و اقسام لعاب رنگ کرده می‌کنند و با ایجاد دپو در کشور، درصدد تسخیر این بازار نیم میلیارد دلاری هستند و ضمن پایمال کردن حقوق ملی، صنایع لعاب‌سازی کشور را دچار مشکل جدی کرده‌اند.
چه راهکاری را می‌توان برای حل مشکلات این صنعت پیشنهاد کرد؟
برای جلوگیری از وارد آمدن خسارت بیشتر به صنعت به نظر می‌رسد لازم است برای واردات لعاب و رنگدانه‌های سرامیکی، نرخ کف تعیین شود و این نرخ مبنای محاسبه حقوق و عوارض گمرکی قرار گیرد تا از هرگونه واردات آن با قیمت‌های غیرواقعی جلوگیری شود و حقوق ملی مورد تضییع قرار نگیرد. انجمن تولیدکنندگان لعاب و رنگدانه‌های سرامیکی، این نرخ کف را ۸/. یورو برای لعاب، ۴ یورو برای رنگ‌های سرامیکی قابل مصرف در لعاب و ۲/۳ یورو برای رنگ سرامیکی بدنه، پیشنهاد و آمادگی خود را برای مشاوره دادن به دستگاه‌های ذی‌ربط به‌ویژه گمرک و انجام آزمایش‌های تخصصی تشخیص لعاب از کالاهای مشابه اعلام می‌دارد.
سرمایه در گردش این صنعت چه میزان است؟
به لحاظ اینکه ۷۵ درصد نرخ تمام شده لعاب، مربوط به ارزش مواد اولیه بوده و خرید در زنجیره تامین نقدی و فروش محصول به صنایع کاشی، مدت‌دار است، تولید در این صنعت به سرمایه در گردش بالایی نیازمند است.
با توجه به تامین ۷۰ تا ۸۰ درصد وزنی مواد اولیه مصرفی در تولید لعاب از داخل و همچنین نزدیکی بازارهای مصرف نظیر عراق، افغانستان، آسیای میانه و هندوستان، تولید این محصول در کشور از مزیت نسبی خوبی برخوردار است و پس از انقلاب، سرمایه‌گذاری ارزی و ریالی زیادی در این زمینه، انجام و اشتغال بسیار خوبی ایجاد شده است. کیفیت لعاب مصرفی در صنعت کاشی، تاثیر زیادی بر کیفیت، ارزش افزوده و صادرات این محصول دارد. مواد اولیه خارجی صنعت لعاب به طور میانگین ۶۰ درصد از کل ارزش مواد اولیه مورد مصرف را تشکیل می‌دهد.