آدامس از آن دست تنقلات صنعتی است که ریشه سنتی در ایران دارد. جویدن صمغ خوراکی از سال‌های دور در میان ایرانی‌ها رایج بوده است اما تولید صنعتی آدامس در ایران سابقه بیش از ۵۰ ساله دارد و همچنان نام آدامس «خروس‌نشان» و «شیک» با عطر و طعم‌های نعنایی، دارچینی و… تداعی‌کننده روزگار رونق تولید و فروش آدامس ایرانی است.
با این حال، کارشناسان معتقدند غفلت از برندسازی و تغییر فناوری و تنوع محصول باعث روی‌آوری مصرف‌کنندگان به خرید نمونه خارجی این محصول شده است. این در حالی است که بر اساس آمارهای گمرک، در ۳ ماه نخست امسال ۴۵۳ تن آدامس ایران به ارزش ۲ میلیون و ۱۸۰ هزار دلار از ایران صادر شده است. مشتریان آدامس ایرانی در این مدت افغانستان، ارمنستان، امارات متحده عربی، انگلستان، بحرین، پاکستان، تانزانیا، ساحل عاج، عراق، عمان، قطر، کنیا، کویت و هلند بوده‌اند. برخی دیگر از کارشناسان نوسان‌های نرخ ارز را فرصتی برای کنار زدن رقیبان آدامس ایرانی در بازار داخلی می‌دانند که باعث رشد تولید این خوراکی نوستالوژیک خواهد شد.
بررسی آمارهای گمرک نشان می‌دهد تعداد کشورهایی که بازار صادرات آدامس ایران هستند در امسال نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. به عبارت دیگر، تعداد کشورهایی که آدامس ایرانی به آنها صادر شده، از ۱۳ کشور در بهار سال گذشته به ۱۴ کشور در ۳ ماه نخست امسال رسیده است.
گذری بر بازار نشان می‌دهد که انواع گوناگونی از آدامس‌های گران‌قیمت به طور قاچاق وارد شده و حتی نمونه‌های تقلبی آنها نیز به فراوانی وارد بازار شده است. این در حالی است که به گفته کارشناسان، افزایش نرخ ارز مهم‌ترین عامل برای روی‌آوری مصرف‌کنندگان به آدامس‌های ایرانی خواهد شد و این فرصتی برای تولیدکنندگان است تا بتوانند رونق گذشته خود را به دست آورند.
آدامس خروس‌نشان ایرانی به عنوان یک نشان قدیمی در دهه ۳۰ تولید خود را آغاز کرد و تا حدی قدرت گرفت که تولید مشابه آن در چین نیز خبرساز شد به طوری که آدامس خروس‌نشان با طعم دارچینی در بازار رواج پیدا کرد و مسئولان ورود آن را قاچاق اعلام کردند زیرا تولید آدامس خروس‌نشان از دهه ۷۰ متوقف و دانشگاه سوره جایگزین کارخانه تولید آدامس خروس‌نشان در تهران شده بود.
اکنون تعداد تولیدکنندگان آدامس داخلی کمتر از تعداد انگشتان یک دست می‌شود و بقیه به صورت محلی و صنفی مشغول به کار هستند، به همین دلیل صنعت یادشده با توجه به ناسالم بودن فضای رقابتی، آسیب‌پذیر شده و در پاره‌ای از موارد سهم بازار در اختیار محصولات دیگر قرار گرفته است.
در دنیا نیز شاید کمتر از ۱۰ کارخانه مطرح و بزرگ تولیدکننده آدامس داریم اما سهم بازار این تولیدکنندگان نزدیک به ۷۰ درصد کل بازار بین‌المللی است زیرا برندهای متفاوتی را روانه بازارهای هدف‌شان می‌کنند.
تولید بدون نوآوری
آرمان خالقی، قائم مقام دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در گفت‌وگو با «گسترش صنعت» اظهار کرد: استفاده از صمغ طبیعی در میان ایرانی‌ها از گذشته رواج داشته است. اکنون نیز در استان‌های آذربایجان‌شرقی، کردستان و… رواج دارد. با این حال، تولید صنعتی آدامس در ایران سبک و سیاق متفاوتی دارد.
خالقی ادامه داد: کیفیت تولید آدامس در ایران به حدی است که صادرات آن به کشورهای اروپایی و آسیایی انجام می‌شود اما برخی از واحدهای صنعتی از سقز وارداتی استفاده می‌کنند در حالی که هنوز برخی از کارخانه‌ها از صمغ طبیعی استفاده می‌کنند و توانسته‌اند صادرات موفقی نیز داشته باشند.
این کارشناس صنایع غذایی با بیان اینکه آدامس «خروس‌نشان» یکی از برندهای موفق تولید آدامس در ایران بود، اظهار کرد: برندهای قدیمی آدامس ایرانی مانند «خروس‌نشان» و «شیک» مدت‌هاست به دلیل نوع مدیریت بنگاه تعطیل شده است.
این واحدهای تولیدی با وجود توانایی که داشتند باید از نوآوری‌ها و تنوع محصول پیروی می‌کردند در حالی که این تولیدکنندگان به همان شکل‌های معمول اکتفا کردند. بنابراین، آدامس‌های وارداتی و قاچاق توانستند سهم بازاری آنها را به‌دست آورند.
خالقی ادامه داد: آدامس‌های وارداتی در شکل ظاهری نواری، دراژه و… در ویترین مغازه‌ها جا گرفته و آدامس‌های داخلی را کنار زدند. اما آدامس شیک در زیرمجموعه گروه صنعتی مینو با تغییراتی ظاهری و کیفیتی همچنان به تولید ادامه داده است.
عضو هیات‌موسس انجمن صنایع غذایی با اشاره به تولید آدامس خروس‌نشان در چین و فروش آن در ایران اظهار کرد: این امر نشان می‌دهد که برند ایرانی در تولید آدامس موفق عمل کرده است اما استفاده از ذهنیت عمومی و کیفیتی آن باعث روی‌آوری چین به تولید و فروش آدامس ایرانی شده است. در حالی که مدیریت مجموعه آدامس خروس‌نشان می‌توانست از فرصت به‌دست آمده در توسعه تولید خود استفاده کند اما ادامه تولید با روش قدیمی باعث تعطیلی این واحد صنعتی شد.
خالقی افزود: با تعطیلی واحدهای تولیدکننده مطرح آدامس ایرانی فرصت خودنمایی نشان‌های تجاری آدامس در بازار ایران فراهم شد و مصرف آدامس خارجی وارداتی و قاچاق از ترکیه و کشورهای اروپایی در ایران رواج گرفت.
وی ادامه داد: تولیدکنندگان داخلی آدامس در این فضا نتوانستند رقابت کنند و بازار داخلی و خارجی خود را به نوعی از دست دادند. اما این کالا می‌تواند به عنوان کالای ارزآور می‌تواند رونق بگیرد؛ هرچند از نظر مواد اولیه وابسته به واردات است.
ضعف برندسازی آدامس ایرانی
با این حال، برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که پیشینه تولید آدامس در ایران بیش از ۵۰ سال است و تکنیک و مارکتی نیست که تولید ایرانی از آن بی‌بهره باشد. از این رو، توجه به برندسازی و تنوع محصول می‌تواند تولید داخلی آدامس ایرانی را در بازارهای داخلی و کشورهای همسایه توسعه دهد.
محمدرضا مرتضوی، دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در گفت‌وگو با «گسترش صنعت» اظهار کرد: تولیدکنندگان آدامس ایرانی نتوانسته‌اند نام و نشان تجاری خود را مطرح کنند. در واقع، برندسازی قوی در این بخش از صنایع غذایی انجام نشده است.
وی ادامه داد: پس از برندسازی نکته اساسی که می‌توان از آن به عنوان ویترین برند یاد کرد، مربوط به موضوع بسته‌بندی و استفاده از تجهیزات و دستگاه‌های مدرن امروزی است زیرا طراحی بسته‌بندی‌های مختلف می‌تواند در تعیین سهم بازار برندها کاملا مفید باشد. به عنوان مثال، امروز بسته‌بندی‌های ورقه‌ای یکی از پرمخاطب‌ترین انواع بسته‌بندی است زیرا علاوه‌بر ابعاد مناسب از نظر طول ماندگاری و همچنین بهداشتی بودن بسته‌بندی پس از مصرف مورد تایید مخاطبان قرار گرفته است.
دبیرکل خانه صنعت، معدن و تجارت ایران با اشاره به شیک و خروس‌نشان به عنوان نام‌های قدیمی تولید آدامس در ایران، تصریح کرد: قبل از انقلاب آدامس‌های شیک، خروس‌نشان و گروه صنعتی مینو در تولید آدامس موفق بودند اما این نام‌های تجاری برای ماندگاری در بازار و ادامه تولید به توجه بیشتر به تنوع محصولات نیاز داشت.
مرتضوی تاکید کرد: با توجه به بازار ۸۰ میلیون نفری ایران و بازار ۲۰۰ میلیون نفری کشورهای CIS باید تولیدکنندگان داخلی آدامس به تولید تحت لیسانس برندهای خارجی موفق روی‌آورند تا بتوانند تولید موفق و حضور در بازار سودآور داشته باشند.
عضو کانون صنایع غذایی ایران افزود: سرمایه‌گذاری دوباره روی برندهای قدیمی نیز می‌تواند در صورت تنوع‌بخشی به تولید در بازار نیز موثر باشد زیرا جویدن آدامس یک عادت است و یادآوری نام‌های موفق در ذهن مصرف‌کننده عامل اصلی در رشد تولید و توسعه بازار به شمار می‌رود.
مرتضوی گفت: گرانی ارز نیز فرصتی برای خودنمایی آدامس‌های داخلی در بازار و کنار زدن رقیبان خارجی است و تولیدکنندگان باید در تولید آدامس‌های باکیفیت و بدون قند از فرصت به‌دست آمده استفاده کنند.
سخن آخر
تولید آدامس خروس‌نشان در سال ۱۳۳۵ شروع شد اما خروس‌نشان، نخستین تولیدکننده آدامس در ایران نبود بلکه قبل از آن، آدامس‌های «طوطی‌نشان» و «طاووس‌نشان» در ایران وجود داشتند که پس از حضور آدامس «خروس‌نشان»، جایگاه خود را از دست دادند و از بازار خداحافظی کردند.
این کارخانه متعلق به یکی از هموطنان کلیمی بود و اتقاقا صاحب کارخانه آدامس طوطی، آقای موسی کهن‌زاده نیز یک سرمایه‌گذار هموطن کلیمی بود ولی کارخانه آدامس خروس‌نشان بعد از انقلاب مصادره و به بنیاد مستضعفان و جانبازان واگذار شد اما همچنان به تولید خود ادامه می‌داد تا اینکه در سال ۱۳۷۱ کارخانه خروس‌نشان در قالب برنامه‌های خصوصی‌سازی واگذار شد.
با این حال، در سال ۹۵ آدامس خروس‌نشان با طعم دارچین در بازار ایران فروخته شد که رهگیری آن نشان داد این کالا در چین تولید شده و به دلیل جایگاه محبوب آن در ایران فروخته شده است.