معاون طرح و برنامه وزیر صنعت، معدن و تجارت به تازگی از ساماندهی صدور جواز تاسیس واحدهای صنعتی خبر داده تا استراتژی توسعه صنایع براساس آمایش سرزمینی انجام شود.
شیوه صدور مجوزهای صنعتی مدتی است که مورد انتقاد شدید فعالان صنعتی قرار گرفته و آنها معتقدند بخش قابل توجهی از مشکلات نبود بازار فروش و نرخ تمام‌شده مربوط به تعدد واحدهای صنعتی مشابه است. سند آمایش سرزمینی ظرفیت‌های موجود در هر منطقه و مزیت‌های آن را بررسی می‌کند.
ترس سرمایه‌گذاران از ریسک
الگوی توسعه صنایع در چند دهه گذشته به نحوی شکل گرفته که با استقبال جامعه از یک محصول سرمایه‌گذاران به تولید آن محصولات بدون توجه به نوآوری و فناوری‌های روز روی‌آورده‌اند و همین امر باعث شده تا محصولات مشابه بدون تفاوت در کیفیت و فقط با برندهای مختلف بازار را به اشباع برسانند و در عمل پس از چند سال تولید یک محصول را در بازار از توجیه اقتصادی خارج کنند. در کنار این موضوع محدودیت‌های دسترسی به فناوری‌های روز نیز به گسترش این وضعیت دامن زده و شرایط اقتصادی کشور نیز باعث شده در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاران جرات ریسک برای ورود به محصولات جدید را نداشته باشند به همین دلیل اغلب سرمایه‌گذاران با دنباله‌رو بودن سایر صنایع همان شیوه را در پیش می‌گیرند.
صدور مجوز با اهداف سیاسی
یکی دیگر از چالش‌های صدور مجوزهای تاسیس واحدهای صنعتی در سال‌های گذشته به‌ویژه در دولت نهم و دهم اعطای مجوز واحدهای صنعتی بدون بررسی توجیه اقتصادی آنها و فقط با اهداف سیاسی بوده است. در بسیاری از مناطق کشور جواز واحدهای صنعتی با هدف جلب رضایت نمایندگان مجلس شورای اسلامی و افزایش رضایتمندی در حوزه‌های انتخابیه صادر می‌شد که با روی کارآمدن دولت یازدهم بسیاری از طرح‌های بدون توجیه اقتصادی ابطال شدند.
جلوگیری از ایجاد واحد جدید
این مسائل دست به‌دست یکدیگر داده تا صدور جوازهای تاسیس واحد صنعتی به پاشنه آشیل صنایع تبدیل شود و چالش‌های زیادی برای تمام واحدهای موجود ایجاد کند. بر همین اساس، فعالان صنعتی معتقدند با تدوین استراتژی برای صدور جواز تاسیس از این پس به واحدهای صنعتی که قصد تولید محصول مشابه در بازار با همان کیفیت و بدون نوآوری را دارند، جواز داده نشود.
فروش زمین، ملاک نیست
بیژن پناهی‌زاده، دبیر کارگروه ویژه اقتصاد مقاومتی بخش خصوصی و معاون معدنی خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در گفت‌وگو با «گسترش صنعت» درباره لزوم ساماندهی مجوزهای تاسیس واحد صنعتی گفت: بزرگترین مشکل در صنایع روندی است که در اعطای مجوزهای صنعتی در پیش گرفته شده است.
درحال‌حاضر حجم زیادی واحد صنعتی نیمه‌تمام و از کار افتاده وجود دارد در چنین شرایطی دوباره مجوز تاسیس صادر می‌شود. دولت از این به بعد نباید به واحدهایی که واحد صنعتی مشابه آن وجود دارد مجوز دهد.اگر کسی می‌خواهد محصول جدید با بسته‌بندی و فناوری به روز عرضه کند می‌تواند واحدهای صنعتی رهاشده در شهرک‌های صنعتی را بخرد.
وی با انتقاد از اینکه چرا باید آمار فروش زمین ملاکی برای محاسبه اشتغال باشد، افزود: متاسفانه درحال‌حاضر با فروش زمین اشتغال آن محاسبه و گزارش می‌شود. این در حالی است که ملاک اشتغال باید طرح به بهره‌برداری رسیده باشد. از سوی دیگر، به بخش زیادی از این واحدها تسهیلات داده می‌شود در حالی که شرایط رقابت‌پذیری و توان بازپرداخت آنها بررسی نمی‌شود.
محدودیت‌های دسترسی به فناوری
دبیر کارگروه ویژه اقتصاد مقاومتی بخش خصوصی با بیان اینکه به صرفه بودن هزینه‌های تولید با فناوری‌های قدیمی باید مورد بررسی قرار بگیرد، اظهار کرد: در زمینه فناوری فقط مدیران واحد صنعتی مقصر نیستند بلکه به دلیل تحریم‌ها که هنوز هم برخی محدودیت‌های مالی وجود دارد امکان نوسازی و بروزرسانی فناوری‌ها وجود ندارد.
به واسطه این موانع در زمینه فناوری هنوز توان نوآوری نیست اما این توجیه وجود ندارد که واحدهای صنعتی جدید مشابه واحدهای موجود اجازه تاسیس بگیرند و بازار را اشباع کنند. وی با اشاره به اینکه در صنایع غذایی و آشامیدنی واحدهای موازی و مشابه بسیار هست، گفت: چرا باید تعداد زیادی کارخانه رب، ماکارونی، آب‌معدنی، لبنیات و… در کشور وجود داشته باشد؟ واحدهای صنعتی متعدد به تولید محصول زیر ظرفیت‌های موجود منجر خواهد شد و علاوه‌بر اشباع بازار نرخ تمام‌شده تولید را در کشور افزایش می‌دهد. درحال‌حاضر در هر استان چند کارخانه لبنیات هست که از کار افتاده‌اند. تمام محصولات نیز با کیفیت یکسان و با یک نوع بسته‌بندی در بازار عرضه می‌شود.
اجرای الگوی خوشه صنعتی
پناهی‌زاده با اشاره به اینکه در دنیا تولید نوشابه کمتر شده و به سمت نوشیدنی‌های دیگر می‌روند، افزود: این در حالی است که در ایران تعداد کارخانه‌های تولید نوشابه رو به افزایش است. در صنایع دیگر نیز همین وضعیت وجود دارد.
دبیر کارگروه ویژه اقتصاد مقاومتی بخش خصوصی با تاکید بر اینکه برای ساماندهی مجوزهای تاسیس باید به تشکیل خوشه‌های صنعتی توجه شود، اظهار کرد: با تشکیل خوشه‌های صنعتی و جمع‌آوری واحدهای کوچک‌تر در زیرمجموعه یک واحد بزرگ نرخ تمام‌شده تولید کاهش خواهد یافت در نتیجه تقاضا برای خرید محصول در بازار افزایش پیدا می‌کند.
بستری برای اتصال سرمایه‌گذاران
دبیر کارگروه ویژه اقتصاد مقاومتی بخش خصوصی درباره چگونگی اتصال سرمایه‌گذاران به یکدیگر برای تولید مشترک گفت: باید شبکه‌ای طراحی شود تا متقاضیان تاسیس واحدهای صنعتی را به یکدیگر برساند و با هم آشنا کند.
سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی همین وظیفه را دارد؛ این سازمان اکنون به بنگاه زمین‌فروشی تبدیل شده و وظیفه‌اش در زمینه صنایع کوچک مغفول مانده است. باید اختیار صدور مجوز واحدهای صنعتی را به این سازمان داد. درحال‌حاضر مدیران خوبی در این بخش حضور دارند اما از ظرفیت‌های ایجادشده استفاده نمی‌شود.
پناهی‌زاده با اشاره به اینکه مجوز کارگاه‌های زیر ۳۰ نفر باید از سوی سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی صادر شود، اظهار کرد: پاشنه آشیل صنایع این است که درآمد شرکت شهرک‌های صنعتی را با فروش زمین تعریف کرده‌ایم. طبیعی است در چنین شرایطی واحد صنعتی مشابه و شرایط بازار اهمیتی برای شرکت شهرک‌ها ندارد و آنها فقط به فکر فروش زمین هستند.
صنایع از سلیقه مردم عقب هستند
دبیر کارگروه ویژه اقتصاد مقاومتی بخش خصوصی با بیان اینکه ذائقه و سلیقه مردم عوض شده اما صنایع کشور هنوز محصولات ۲۰ سال پیش را تولید می‌کنند، افزود: صنایع کشور از سرعت تغییر سبک زندگی مردم عقب هستند و منطبق با سلیقه مردم نوآوری ندارند. درحال‌حاضر کسی از ظرف‌های یک‌بار مصرف یا کاشی و سرامیک‌های قدیمی استفاده نمی‌کند. ابعاد، جنس، وزن، رنگ و کیفیت کاشی و سرامیک تغییر کرده است.
درحال‌حاضر در دنیا بهترین کاشی و سرامیک با مواد پتروشیمی و مصنوعی طراحی و تولید می‌شود تا ماندگاری رنگ و کیفیت آن افزایش پیدا کند و سرما و گرما بر آن تاثیر نگذارد. امروزه در تمام کشورها کاشی و سرامیک با مواد مصنوعی با طراحی مرمر تولید می‌شود که هیچ‌کس متوجه جنس آن نمی‌شود اما در ایران با وجود دسترسی به منابع پتروشیمی هنوز کاشی و سرامیک را با مواد معدنی تولید می‌کنیم.