تصویر مالی و بودجه دولت در سال گذشته نشان می‌دهد که در مجموع دولت ۲۷ هزار میلیارد تومان کسری بودجه عملیاتی و مالی داشته است. درآمدهای دولت که شامل درآمدهای نفتی و غیرنفتی است به ترتیب ۶/ ۱۶۷ هزار میلیارد تومان و ۳/ ۹۲ هزار میلیارد تومان بوده است که ۹/ ۲۴۲ هزار میلیارد آن صرف هزینه‌های جاری و ۹/ ۴۳ هزار میلیارد تومان آن صرف هزینه‌های عمرانی کشور شده است. در نتیجه دخل و خرج دولت در پایان سال ۹۶ حدودا ۲۷ هزار میلیارد تومان منفی بوده است که به همین میزان اوراق منتشر کرده است. این میزان کسری تقریبا معادل ۶۵ درصد یارانه نقدی سالانه است.
کارنامه مالی و بودجه دولت در اسفند ماه منتشر شد. بانک مرکزی در بخش گزیده آمارهای اقتصادی درآمدهای غیرنفتی دولت در سال گذشته را ۶/ ۱۶۷ هزار میلیارد تومان اعلام کرد که نسبت به سال ۹۵ معادل ۷/ ۱۴ درصد رشد داشته است. درآمدهای دولت در دو بخش درآمدهای مالیاتی و سایر درآمدها اعلام می‌شود که براساس ارقام رسمی اعلام شده، درآمدهای مالیاتی دولت در آخرین ماه سال گذشته ۸/ ۱۱۵ هزار میلیارد تومان و سایر درآمدهای دولت ۷/ ۵۱ هزار میلیارد تومان بوده است. به این ترتیب درآمدهای مالیاتی دولت در اسفند ۹۶ نسبت به اسفند ۹۵ رشد ۲/ ۱۴ درصدی و سایر درآمدهای دولت در این مدت رشد ۱۶ درصدی داشته است. البته نگاهی به روند درآمدهای دولت در بازه زمانی اسفند ۹۴ تا اسفند ۹۶ نشان می‌دهد که از رشد این درآمدها در سال ۹۶ کاسته شده است. در واقع درآمدهای مالیاتی دولت در پایان سال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ رشد ۱/ ۲۸ درصدی و سایر درآمدهای دولت در بازه مورد نظر رشد ۴/ ۳۴ درصدی داشته است. در نتیجه اگرچه درآمدهای دولت در سال ۹۶ نسبت به ۹۴ تقریبا دو برابر شده است(۱/ ۴۹ درصد رشد) اما رشد عایدی دولت در سال ۹۵ نسبت به ۹۴ بیشتر از سال ۹۶ به ۹۵ بوده است.
تصویر هزینه‌های جاری دولت
از سوی دیگر، بانک مرکزی هزینه‌های جاری دولت را در ردیف پرداخت‌های هزینه‌ای (جاری) منتشر کرده است. آمارهای این گزارش نشان می‌دهد دولت در سال ۹۶، حدود ۹/ ۲۴۲ هزار میلیارد تومان هزینه داشته است. هزینه‌های جاری دولت نیز در دو زیر ردیف پرداخت هزینه‌ای- ملی و پرداخت هزینه ای- استانی گزارش می‌شود. براساس گزارش رسمی بانک مرکزی در سال گذشته هزینه جاری ملی دولت ۲/ ۲۳۳ هزار میلیارد تومان و هزینه جاری استانی دولت ۷/ ۹ هزار میلیارد تومان بوده است. بررسی روند تغییرات هزینه‌های جاری دولت در این دو زیر ردیف و در دو سال متوالی ۹۵ و ۹۶ نشان می‌دهد که رشد هزینه‌های استانی دولت نسبت به هزینه‌های ملی آن بیشتر بوده است. آمارها نشان می‌دهد رشد هزینه‌های ملی دولت در سال ۹۵ نسبت به سال قبلش ۲۲ درصد و هزینه‌های استانی آن در مدت مورد بررسی ۶/ ۸ درصد بوده است اما در سال ۹۶ هزینه‌های ملی دولت ۱/ ۱۷ درصد و هزینه‌های استانی دولت ۷/ ۱۹ درصد افزایش داشته است. در واقع آمارها نشان می‌دهد اگر چه هزینه‌های ملی کفه سنگین تری را نسبت به هزینه‌های استانی به خود اختصاص می‌دهد اما هزینه‌های استانی دولت در سال گذشته رشد قابل توجهی داشته است.
رشد ناترازی عملیاتی دولت
تراز عملیاتی دولت که توازن درآمدهای غیرنفتی و هزینه‌های جاری دولت است نیز در اسفند سال گذشته منفی ۴/ ۷۵ هزار میلیارد تومان بوده است. در حالی که مبلغ کسری تصویب شده منفی ۹/ ۷۹ هزار میلیارد تومان بوده است و عملکرد واقعی دولت حدود ۵/ ۴ هزار میلیارد تومان بهتر بوده است اما این ناترازی نسبت به اسفند سال ۹۵، حدود ۲/ ۲۳ درصد رشد داشته است. هرچند نگاهی به روند رشد درآمدهای مالیاتی و هزینه‌های جاری دولت در سال ۹۶ نشان می‌دهد در ۱۲ ماه سال گذشته از رشد نقطه به نقطه هزینه‌های جاری دولت کاسته شده و درآمدهای مالیاتی آن رشد کرده است اما همچنان هزینه‌های جاری دولت بیشتر از درآمدهای غیرنفتی آن است. بررسی آمارها نشان می‌دهد رشد نقطه به نقطه درآمدهای مالیاتی دولت در ابتدای سال ۹۶ منفی ۸/ ۱۲ درصد بوده که در شش ماه دوم ۹۶ روند مثبت پیدا کرده و در نهایت به مثبت ۲/ ۱۴ درصد در اسفند ماه رسیده است. از سوی دیگر رشد نقطه به نقطه هزینه‌های جاری دولت در ماه‌های ابتدایی سال ۹۶ به خصوص اردیبهشت ماه ۴/ ۶۷ درصد بوده که به مرور از سرعت رشد آن کاسته شده و در اسفند ماه رشد ۲/ ۱۷ درصدی را ثبت کرده است. از برنامه چهارم توسعه هدف‌گذاری‌هایی صورت گرفت تا ناترازی بین هزینه‌های دولت و درآمدهای مالیاتی آن کمتر شده و دولت بتواند هزینه‌های جاری خود را با درآمدهای غیرنفتی خود پوشش دهد. اما در طول ۱۳ سالی که از آغاز این هدف‌گذاری می‌گذرد همچنان درآمدهای مالیاتی دولت کفاف هزینه‌های جاری آن را نمی‌دهد.
درآمدهای نفتی دولت
بانک مرکزی در بخش دیگری از گزارش مالی و بودجه، میزان واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای دولت را منتشر می‌کند. این بخش نشان می‌دهد که دولت از فروش نفت و فرآورده‌های نفتی و منابع حاصل از فروش اموال منقول و غیرمنقول و واگذاری طرح تملک دارایی سرمایه‌ای چه میزان عایدی داشته است. گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد درآمد دولت از واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای تا پایان اسفند ماه ۹۶، حدود ۳/ ۹۲ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۲/ ۲۴ درصدی داشته است. گزارش رسمی نشان می‌دهد که از میزان ۳/ ۹۲ هزار میلیارد تومان کل درآمد حاصل از واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای دولت، ۹/ ۹۱ هزار میلیارد آن از فروش نفت و فرآورده‌های نفتی بوده که نسبت به مدت مشابه سال ۹۵ تقریبا ۴/ ۲۴ درصد رشد کرده است. دولت بخشی از درآمدهای نفتی خود را باید برای توسعه عمرانی کشور هزینه کند. کارنامه دولت در سال ۹۶ نشان می‌دهد پرداخت‌های عمرانی کشور در اسفند سال گذشته ۹/ ۴۳ هزار میلیارد تومان بوده است که تقریبا ۶۰ درصد از مقدار مصوب شده را پوشش داده است. با این وجود پرداخت‌های عمرانی کشور در اسفند سال ۹۶ نسبت به آخرین ماه سال ۹۵ تقریبا ۶/ ۱۳ درصد رشد داشته است. علاوه براین، هزینه‌های عمرانی دولت به فروش نفت خام ۷/ ۶۳ درصد بوده است.
میزان کسری بودجه دولت
خالص واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای تفاضل درآمدهای دولت از واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و پرداخت‌های عمرانی را شامل می‌شود که براساس آمارهای رسمی تراز سرمایه‌ای دولت ۴/ ۴۸ هزار میلیارد تومان مثبت بوده که نسبت به پایان سال ۹۵ رشد ۸/ ۳۵ درصدی داشته است. با وجود اینکه تراز سرمایه‌ای دولت به واسطه درآمدهای نفتی آن مثبت بوده است اما تراز عملیاتی و سرمایه‌ای دولت همچنان کسری نشان می‌دهد. گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که تراز عملیاتی و سرمایه‌ای دولت در پایان سال گذشته منفی ۲۷ هزار میلیارد تومان بوده است. این آمار در سال ۹۵ حدود منفی ۵/ ۲۵ هزار میلیارد تومان گزارش شده بود که در نتیجه در مدت یک سال ناترازی دولت حدود ۵/ ۱ هزار میلیارد تومان بدتر شده است. البته دولت به میزان کسری بودجه خود اوراق منتشر می‌کند. تصویر اوراق منتشر شده دولت نشان می‌دهد که در اسفند سال ۹۶، حدود ۲/ ۶۰ هزار میلیارد تومان اوراق منتشر شده است که از این میزان ۲/ ۳۳ هزار میلیارد تومان آن سررسید شده است که تفاضل این دو مقدار یعنی ۲۷ هزار میلیارد تومان کسری دولت است که با انتشار اوراق پوشش داده شده است. یعنی عملا باید این کسری از منابع آینده تامین شود.
