صنعت لوازم خانگی یکی از مهم‌ترین صنایع داخلی کشور است که گستره وسیعی از بنگاه‌ها و کارخانه‌های داخلی را به شکل مستقیم و غیر مستقیم در بر می‌گیرد. به منظور بررسی وضعیت کنونی این صنعت و چالش‌ها و دغدغه‌های فعالان حاضر در آن با مهندس آرمان خالقی، عضو هیات مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران گفت‌وگو کردیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
جناب خالقی روند حرکتی صنعت لوازم خانگی را در سال‌های اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر به گذشته نگاه کنیم پیش از انقلاب اسلامی، کشور ما صاحب برندها و کارخانه‌های خوشنام و معتبری بود که توانسته بودند نه تنها بازار داخلی که حتی بازار کشورهای همسایه را دردست گرفته و محصولات خود را در آنها عرضه کنند. از جمله این برندها می‌توان به شهاب، ارج و … اشاره کرد که هنوز هم نام آنها در ذهن مردم باقی مانده است. پس از انقلاب به دلیل وقوع جنگ تحمیلی، بیشتر صنایع ما با مشکلات زیادی روبرو شدند و امکان به روزرسانی زیرساخت‌ها و تجهیزات این صنایع نبود. از سوی دیگر با توجه به شرایط خاص اول انقلاب بخش بزرگی از صنایع کشور دولتی شدند و عملا با حضور مدیریت دولتی و تغییر مالکیت به نفع دولت، این صنایع نتوانستند روند موفق گذشته خود را ادامه دهند و در نتیجه از فناوری‌ها و دانش روز دور ماندند. بعد از جنگ، می‌بینیم که به تدریج واحدهای خصوصی شروع به فعالیت در حوزه تولید لوازم خانگی می‌کنند و خوشبختانه روند جدیدی آغاز می‌شود که با توسعه و گسترش این صنایع همراه شده و به واحدهای موفقی در بین صنایع کشور در سال‌های اخیر تبدیل شدند.
در حال حاضر ارزیابی شما از این صنعت چیست؟
امروز، می‌توانیم بگوییم در مورد آن چه که مربوط به فعالیت‌های صنایع ما است شاهد رشد خوبی بوده و موفقیت‌های قابل توجهی از جمله استفاده از فناوری‌های روز حاصل شده است، اما چالش بزرگی که این صنعت را با مخاطرات زیادی روبه‌رو کرده، معضلی به نام قاچاق یا کالاهای زیر زمینی فاقد شناسنامه است که صنایع شناخته شده و رسمی‌ما را با مسائل زیادی روبه‌رو کرده است. از سوی دیگر مشکلاتی همچون بوروکراسی اداری، کمبود نقدینگی، تعرفه‌های گمرکی و مجموعه عواملی که تحت عنوان موانع کسب و کار نامیده شده و چالش‌های مشترک اغلب صنایع کشور است نیز صنعت لوازم خانگی را تهدید می‌کند. به این موارد باید این نکته را نیز اضافه کنیم که به دلیل تمایل جامعه به محصولات خارجی، برندهای خارجی در صنعت لوازم خانگی ایران فروش بالایی دارند و با استقبال زیادی روبه‌رو شده اند.
صنعت لوازم خانگی دومین صنعت اشتغال‌زای کشور قلمداد می‌شود، چه میزان از پتانسیل‌های این صنعت مورد توجه مسوولان بوده و جایگاه فعلی این صنعت در اقتصاد کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صنعت لوازم خانگی بعد از صنعت خودرو دومین صنعت اشتغال‌زای کشور است. این امر به دلایل مختلفی از جمله وجود تقاضای قابل توجه در بازار داخلی و بازار مناسب در کشورهای همسایه است. طبیعتا اگر این موضوع و سایر پتانسیل‌های منحصر به فرد صنعت لوازم خانگی مورد توجه مسوولان قرار بگیرد، می‌توانیم به عنوان تولیدکننده خوب و تامین‌کننده قابل اعتمادی برای محصولات لوازم خانگی نه تنها در داخل بلکه برای کشورهای منطقه باشیم. اما متاسفانه به نظر می‌رسد تاکنون آن چنان که باید و شاید به این ظرفیت‌ها توجه نشده است. تقریبا ماهی یک یا دو بار جلسات شورای خودرو تشکیل می‌شود، اما شاید سالی یک بار نیز جلسه ای برای رصد تحولات بازار لوازم خانگی، نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های مرتبط با آن و حمایت از این صنعت تشکیل نمی‌شود. این صنعت هم از بازار مصرف مناسبی در داخل و کشورهای اطراف برخوردار است و هم توان تولیدی قابل قبولی در داخل کشور موجود است، بنابراین تنها دلیلی که در حال حاضر صنعت لوازم خانگی جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده، سوء‌مدیریت و عدم توجه مناسب به آن است. از سوی دیگر به نظر می‌رسد صدای رسا و تشکل منسجمی که بتواند مشکلات این صنعت را بازگو کرده و به گوش مسوولان برساند تاکنون وجود نداشته و امید است از این پس ما بتوانیم صدای رسای صنعت لوازم خانگی باشیم.
حوزه فعالیت این صنعت شامل چه محصولاتی است و چه صنایع دیگری می‌توانند با توسعه صنعت لوازم خانگی، وارد چرخه اقتصادی کشور شوند؟
باید توجه داشته باشیم مواد پتروشیمی، ورق‌های فولادی، قطعات پلاستیک، قطعات برقی و الکتریکی، صنعت سیم و کابل از مواد اولیه و مصرفی مورد نیاز برای تولیدات این صنعت است که در صورت رشد فعالیت‌ها و جان گرفتن تولیدات می‌تواند صنایع مرتبط با مواد و تجهیزات مذکور که طیف بزرگی از انواع صنایع می‌شوند را با خود همراه کند. موضوع بعدی خدمات پس از فروش است که می‌تواند اشتغال بسیاری از تکنسین‌ها و شرکت‌های خدماتی را به همراه داشته باشد.
مشکلات اصلی این صنعت در حوزه عرضه و تقاضا چیست؟ آیا تعدد تولیدکنندگان این صنعت منجر به کاهش سهم آنها در بازار و پوشش هزینه‌ها نشده است؟
مشکل اصلی این حوزه ذائقه مردم است که تمایل به کالای خارجی دارند و از سوی دیگر به دلیل تورم پیاپی قدرت خرید جامعه کاهش یافته که باعث شده در بخش تقاضا با مشکل زیادی روبرو باشیم که در این حوزه می‌توان از طریق ارائه مشوق‌هایی همچون تخصیص وام، جوایز و کارت‌های اعتباری تمهیداتی را برای خرید کالای ایرانی انجام دهیم. طبیعتا تعدد شرکت‌های موجود، مشکلات زیادی را چه در بحث تیراژ تولید، تامین هزینه‌ها و حتی سردرگمی مصرف‌کننده، ایجاد کرده و به نوعی زمینه‌ساز گرایش به کالای خارجی نیز شده است.
کالای قاچاق چه نقشی در بازار لوازم خانگی دارد؟
زیان کالای قاچاق برای مصرف کننده نبود هیچ گونه خدمات پس از فروش است که باعث می‌شود مصرف کننده داخلی با وقوع اولین نقص با چالش‌های زیادی روبه‌رو شود. در طرف تولیدکننده وجود کالای قاچاق به معنی حضور کالایی است که هیچ هزینه‌ای بابت عوارض و مالیات نپرداخته و با قیمت پایین‌تری عرضه می‌شود و عملا محصول داخلی را که حتی باید برای وارد کردن قطعات و تجهیزات اولیه عوارض گمرکی بپردازد، غیررقابتی می‌کند.
راهکار بهبود وضعیت تکنولوژیک این صنعت را چه می‌دانید؟
برای ورود تکنولوژی یا باید آن را خریداری یا تولید کرد. خرید تکنولوژی، نخست مستلزم این است که فروشنده‌ای برای آن وجود داشته باشد و دیگر اینکه تولیدکننده داخلی از توان مالی کافی برای این کار برخوردار باشد. برای تولید تکنولوژی نیز نیازمند سرمایه‌گذاری‌های گسترده در بخش‌های تحقیق و توسعه و مراکز پژوهشی هستیم که متاسفانه در این زمینه بسیار ضعیف هستیم.
انتظار شما از دولت برای حمایت از این صنعت چیست؟
مشخص است که دولت در ابتدا باید با همراهی فعالان و تولیدکنندگان بزرگ این صنعت ابتدا نقشه راه مشخصی را تدوین نماید. در گام بعدی باید برنامه‌ای برای تامین منابع مالی کافی به منظور نوسازی و به‌روزرسانی تجهیزات و تکنولوژی بنگاه‌ها طراحی کند. اگر تمهیداتی شکل بگیرد که بنگاه‌های کوچک ادغام شوند و برندها و تولیدکنندگان مشترک و بزرگی شکل بگیرد که نخست تخصصی بوده و دارای تیراژ بالایی باشند، می‌توان محصولاتی با کیفیت و مقرون به صرفه ایجاد کرد که خدمات متنوع‌تر و بهتری ارائه می‌کند. در بحث بازار نیز همان‌طور که عرض شد دولت باید تمهیداتی را در جهت کاهش رکود و کمک به مصرف‌کننده برای افزایش توان خرید پیش‌بینی کند. تامین اعتبار برای اجرای طرح کارت‌های اعتباری، کمک به شکل‌گیری لیزینگ‌های تخصصی و ارائه تسهیلات بانکی از جمله اقداماتی است که انتظار می‌رود دولت هر چه سریع‌تر آنها را اجرایی کند. همچنین سهولت فضا برای صادرات کالاها و انجام مذاکرات با سایر کشورها از دیگر اقداماتی است که به همراهی دولت، به ویژه وزارت امور خارجه نیاز دارد.