به گزارش روابط عمومی خانه صنعت، معدن و تجارت ایران و گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛ توسعه صنعتی با از بین بردن شکاف تکنولوژی و دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ به وقوع خواهد پیوست. ثروت در قرن ۲۱، در جایی است که علم به کار گرفته شود و به همین خاطر حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان و دانش بنیان شدن صنایع اصلی‌ترین رویکردهای توسعه صنعتی کشورها بوده است. قدم بزرگی که تا کنون ما نسبت به آن غفلت داشتیم و باید هر چه سریع‌تر شکاف تکنولوژی صنایع داخل را با حرکت به سمت دانش‌بنیانی شدن از بین ببریم.
یک گلایه جدی و یک راهبرد کلیدی
رهبر انقلاب در دیدار تولیدکنندگان، کارآفرینان و فعالان اقتصادی به یک نکته بسیار مهم اشاره کردند؛ ایشان با گلایه‌مندی از عقب‌افتادگی صنایع بزرگ کشور در زمینه تکنولوژی و دانش‌بنیان شدن، فرمودند: «ما در این چند سال به صنایع دانش‌بنیان تکیه کردیم؛ بارها و بارها تکرار شده، گفته شده، حمایت شده؛ خب خوب هم بوده، یعنی چند هزار صنعت دانش‌بنیان و بنگاه دانش‌بنیان به وجود آمده، و تلاشهای خوبی در این زمینه انجام گرفته، واحدهای کوچک و متوسّط دانش‌بنیان ایجاد شده؛ آنچه مورد غفلت قرار گرفته این است که ما صنایع بزرگ خودمان را دانش‌بنیان کنیم. به طور مثال صنعت نفت [باید] دانش‌بنیان بشود. ما در زمینه‌ی صنعت نفت دچار عقب‌ماندگی فنّاوری هستیم. برخی از کشورهای منطقه از لحاظ نوع استخراج نفت و فنّاوری‌ای که در این جور جاها به کار میرود از ما خیلی جلوترند؛ ما در این زمینه عقب‌ماندگی داریم.»
«آنچه مورد غفلت قرار گرفته این است که ما صنایع بزرگ خودمان را دانش‌بنیان کنیم.»
مقام معظم رهبری
کشور ما با وجود حدود ۱۵ میلیون نفر جوان تحصیلکرده آماده اشتغال که این میزان نیروی انسانی تحصیلکرده و با انگیزه برای خودکفایی در حوزه های مختلف صنعت، توانایی بالایی برای بومی سازی دارد. با یک بررسی می توان دید که برخی از کشورها دیگر با میزان کمتری از نیروی انسانی متخصص و ماهر ، کارهای بزرگتری کرده و در مراحل بهتری نسبت به ما قرار دارند. صنایع بزرگ ما باید دانش‌بنیان شوند یعنی از محدوده ای که اکنون در آن فعال هستند، باید فراتر روند.
در صنایع بزرگ ما چه خلاء هایی به چشم می‌خورد؟
ارزبری واردات تجهیزات
یکی از معضلات موجود در صنایع، ارزبری بالای واردات تجهیزات است. بر اساس آمارهای موجود، کشور سالانه به ۱۹ میلیون تن نهاده دام و طیور نیاز دارد که چیزی در حدود ۱۶ میلیون تن آن از طریق واردات تأمین می‌شود، یعنی وابستگی ما در حوزه نهاده‌های دام و طیور حدود ۸۵درصد است. این در حالی است که امکان تأمین تمام نیاز کشور به این نهاده‌ها در داخل کشور کاملا ممکن است.
از طرف دیگر هر ساله میزان قابل توجهی ارز از کشور صرف واردات محصولات و تجهیزات مورد استفاده در بخش های مختلف کشور می شود. طبق آمار وزارت صمت رقم میانگین واردات و ارز خارج شده از کشور طی سه سال متوالی ۹۶، ۹۷ و ۹۸ حدود ۴۴ میلیارد دلار بوده است. شناسایی این رقم ارز خارج شده از کشور حاصل ارزیابی ارز اختصاص داده شده از سوی بانک مرکزی برای واردات انواع و اقسام کالاها و تجهیزات و همچنین آمار محصولات وارد شده از طریق مبادی رسمی واردات به کشور مثل گمرکات بوده است. اگر بخواهیم به طور مصداقی ۱۰ محصول اول با بیشترین ارزبری را مشخص کنیم، هفت قلم از این محصولات مربوط به وزارت جهاد کشاورزی، دو قلم مربوط به وزارت صمت و یک قلم مربوط به وزارت بهداشت بوده است.
عدم تأمین نیاز فناورانه صنایع
مسئله دیگر این است که نیازهای روز و تکنولوژیک صنایع پاسخ داده نمی‌شود و باعث آن می‌شود که فرآیند تولید کالاها نیز وابسته به واردات شود و در نتیجه تحقیق و توسعه در کشور جلو نمی‌رود یا به شکل واردات این نیاز را با هزینه گزاف و بدون انتقال تکنولوژی برطرف می‌کنند.
نیازهای روز و تکنولوژیک صنایع پاسخ داده نمی‌شود و باعث آن می‌شود که فرآیند تولید کالاها نیز وابسته به واردات شود.
راهکار این مسئله حرکت به سمت برآورده کردن نیاز شرکت‌ها و صنایع داخلی، به کمک شرکت‌های دانش‌بنیان بوده است. از طرف دیگر با رگلاتوری که معاونت علمی انجام می‌دهد حداقل میتوان این ارزبری بالای واردات نیازهای روز را تبدیل به تولیدات داخل کرد. یکی از این اقدامات ، تولید بار اول داخلی برای صنایع با ارزبری و تکنولوژی بالا و استراتژیک است که میتواند جایگزین خوبی برای وارادت باشد.
غیرفعال‌بودن بخش تحقیق و توسعه صنایع
از سویی در تحقیق و توسعه شرکت‌ها و صنایع بزرگ ، عملا اتفاق خاصی صورت نمی‌گیرد؛ این خلأ بزرگ یک راه‌حل کاربردی دارند و آن به کارگیری شرکت‌های دانش بنیان برای فعالسازی این بخش‌هاست. میتوان برای هزینه‌های R&D، با امکان صحت‌سنجی متقابل معاونت علمی ریاست‌جمهوری، معافیت مالیاتی نیز در نظر گرفت. از این طریق علاوه بر توسعه دانش‌بنیانی شدن صنایع و شرکت‌های بزرگ و متوسط، میتوان تحقیق و توسعه و خلاقیت را به این بخش افزود.
در دانش‌بنیان‌شدن صنایع بزرگ تجربیات موفقی وجود دارد
مسئله حرکت صنایع به سمت دانش‌بنیان شدن، مسئله جدیدی نیست و قبلا نیز در زمان‌های مختلف این موضوع تجربه شده است و موفقیت‌های زیادی کسب شده است. اما بیان این نکته بسیار دردناک است که مدیران صنعت به جای حرکت اختیاری به سمت دانش بنیان شدن صنایع، به اجبار تحریم و عدم توانایی در واردات تجهیزات، تنها به سمت تولید دانش بنیان داخلی رفته‌اند.
در سال ۲۰۱۲ شیرهای کنترلی در صنعت نفت، ۱۰۰ درصد بومی‌سازی شد.
مدیرعامل یک شرکت تولید کالای نفتی در همین زمینه گفت: متاسفانه حمایتی از سمت وزارت نفت برای تولید شیرهای کنترلی صورت نگرفت. اعمال تحریم‌ها به اجبار فضا را برای تولیدکنندگان ایرانی باز کرد و ما توانستیم در سال ۲۰۱۲ شیرهای کنترلی را ۱۰۰ درصد بومی‌سازی کنیم.
انواع و اقسام تجربیات موفق در این زمینه وجود داشته است که به طور مثال میتوان به تجهیزات سرچاهی و درون چاهی، پمپ‌های مربوط به چاه، مته‌های حفاری، شیرهای کنترلی، انواع لوله‌ها، الکتروموتورها، ماشین‌های دوار، فولادهای آلیاژی، ابزارهای اندازه‌گیری و ساخت پیگ هوشمند در صنعت نفت اشاره کرد.
برای دانش بنیانی شدن صنایع چه الزاماتی وجود دارد؟
بخش اعظمی از مسیر دانش‌بنیان شدن صنایع، فضای فکری مدیران صنایع است و اینکه اگر بخواهند تغییری نیز ایجاد کنند، قوانین متضاد با فضای رقابت و تولید داخل، دست و پای این مدیران را خواهد بست. بنابراین در این قسمت میتوان با توجه به قوانین مخل فضای رقابت و استفاده از حداکثر توان تولید داخل، به سمت اصلاح این قوانین رفت.
برخی دیگر نیز به دلیل عدم اطمینان از کیفیت کالای تولید داخل به سمت واردات تجهیرات می‌روند که برای کاهش این مقاومت راه هایی وجود دارد، از جمله مهمترین آن ارائه ضمانت هایی برای تایید عملکرد یک محصولات فناورانه تولید داخل است . منظور از این ضمانت ها، وجود مرجعی برای تایید کیفیت این محصولات است. این گونه که آزمون‌های استانداردی را انجام دهند و در نهایت یک گواهینامه کیفیت و تاییدیه به آن محصولات ارائه دهند. ما هنوز متاسفانه به صورت گسترده، مرجعی تحت این شرایط برای محصولات مورد استفاده در واحدهای عملیاتی تولید داخل نداریم. طی چند سال گدشته تلاش‌هایی برای تعریف چنین مرجعی جهت تایید کیفیت محصولات فناورانه در صنایع مختلف انجام شده اما هنوز به صورت مناسبی در چرخه تولید محصولات داخلی وارد نشده است.
باید صنایع برای استفاده از محصولات داخل تشویق شوند در عین حال با همین قوانین باید برای استفاده از محصولات وارداتی نیز بازخواست شوند که این اتفاق نمی افتد.
این اقدامات سبب تقسیم ریسک دانش‌بنیان شدن صنایع خواهد شد. در پایان معاونت علمی ریاست جمهوری نیز به عنوان یک رابط رگولاتور بین صنایع مختلف و شرکت‌های دانش بنیان عمل خواهد کرد که در این زمینه نیز تلاشهای بسزایی انجام داده است. معاونت علمی درصدد توسعه بازار شرکت‌های دانش بنیان در کشور یک سری اقدامات انجام داده است که این شرکت‌ها وارد زنجیره عرضه شوند و بتوانند نقش پررنگ تری برای عرضه محصولات خود به شرکت‌های بزرگ و بازار‌های بزرگ صنعتی، ایفا کنند.