چالش‌ها و الزامات توسعه متاورس

از آنجا که متاورس بخشی از خاک کشور به صورت مجازی محسوب می‌شود، لذا از منظر حکمرانی، موضوعاتی همچون سیاستگذاری، ریل‌گذاری و برنامه‌ریزی برای ارتقای فناوری و راهکارهای آن در جنبه‌های تبلیغ، ارتقا، آموزش و هدایت صحیح آن بسیار مهم است. در بُعد زیست‌بوم نیز مدیریت کشور باید توسعه هرچه بیشتر چنین فضاهایی را تحت حاکمیت خود با نظم مبتنی بر سیاست‌هایش دنبال کند. علاوه بر این، از آنجا که زیست‌بوم متاورس در تناظر با زیست‌بوم‌های اجتماعی حقیقی است، باید به‌گونه‌ای توسعه یابد که از آثار سوء منتقل‌شده بین حوزه حقیقی و محیط مجازی حتی‌الامکان اجتناب شود. از آنجا که سیاست، تقنین و مقررات‌گذاری با هدف برنامه‌ریزی، تخصیص بودجه و ترویج و جلوگیری از تبعیض و بی‌نظمی انجام می‌شود، در این پژوهش، در هر بخش از فناوری‌ها و زیست‌بوم‌ها مواردی که نیاز به قانون یا مقررات‌گذاری دارد، اشاره شده است که از آن جمله می‌توان به زیرساخت‌های نیازمند سرمایه‌گذاری و اقشار نیازمند حمایت، تعیین ماهیت حقوق و مالکیت و مسوولیت، سازوکار اعمال قانون و سانسور، جلوگیری از انواع کلاهبرداری‌ها و حفظ منافع ملی اشاره کرد.
به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن در گزارشی با عنوان «متاورس (فراجهان)؛ چالش‌ها و الزامات توسعه و به‌کارگیری» آورده است که متاورس مجموعه‌ای از دنیاهای مجازی در ادغام با محیط فیزیکی (محیط‌های موازی مجازی-فیزیکی) است که بخشی از ساعات زندگی روزمره شهروندان در آن خواهد گذشت. فناوری‌هایی همچون هوش‌مصنوعی به ایجاد واقعی‌تر و پذیرفتنی‌ترِ متاورس توسط کاربران عادی کمک قابل‌توجهی خواهد کرد و پیش‌بینی می‌شود افراد قادر خواهند بود حتی دنیایی خلق کرده و در آن زیست مجازی داشته باشند که ابزارها و تعاملات خاص خودش را داشته باشد. این در حالی است که لزوما همه آنها در دنیای واقعی و فیزیکی امروزی ما موجود نبوده و زاییده تخیلات آنها هستند.
در این گزارش بیان می‌شود که تحقیق در مورد چنین محیط پیچیده‌ای هنوز در ابتدای راه بوده و هنوز در حال ایجاد اولین نقاط تماس با کاربران است. متاورس قابلیت همکاری بین سکوهایی که جهان‌های مجازی مختلف را ایجاد می‌کنند، فعال می‌کند. به‌عنوان مثال، کاربران می‌توانند محتوا ایجاد کنند و آن را به‌طور گسترده بین جهان‌های مجازی مختلفی که در آنها حضور دارند، منتقل کنند. آواتارها به‌عنوان نمایندگان یا همزاد‌های دیجیتالی اشیای حقیقی در متاورس عمل می‌کنند که کاربران در محیط‌های مجازی از آنها به‌عنوان نماد خود یا سایر چیزهایی که دارند استفاده می‌کنند.
در این گزارش مطرح می‌شود که متاورس دارای دو بُعد فناوری‌های پایه برای ایجاد (همچون فناوری‌های وب، واقعیت توسعه‌یافته، هوش‌مصنوعی، همزادهای دیجیتال) و بُعد زیست‌بوم آن برای گردش و رشد و پایداری این محیط است. از‌این‌رو، ارتقای هرکدام از زمینه‌های مختلف و جلوگیری از بروز اختلالات و حفظ منافع شهروندان در آن از اهداف اصلی قانونگذار است. عناصر ضروری در زیست‌بوم متاورس شامل قابلیت اعتماد و مسوولیت‌پذیری، امنیت و حریم خصوصی، مقبولیت اجتماعی، اقتصاد مجازی، تولید محتوا و حوزه مسائل و فضای همزادهای دیجیتال، مباحثی است که در این گزارش بررسی شده و زمینه‌های تبعیض، بی‌نظمی، کلاهبرداری و… احصا شده است.
این گزارش با بررسی بخش‌هایی از مساله متاورس که نیازمند توجه، سیاستگذاری یا قانونگذاری است، به الزامات توسعه محیط‌های موازی مجازی- فیزیکی اشاره کرده و بیان می‌کند که استفاده از متاورس نیاز به فرهنگ مناسب حضور در محیط مجازی دارد. از ‌آنجا ‌که نحوه پیاده‌سازی محیط توسط تولید‌کنندگان (هم تولید‌کنندگان نرم‌افزار و هم تولید‌کنندگان محتوا) نقش مهمی در فرهنگ حضور در آن دارد و پس از آن فرهنگ حضور در متاورس می‌تواند حتی در فرهنگ دنیای حقیقی نیز تاثیر داشته باشد، ایجاد یک زیست‌بوم امن و پایدار نیازمند فرهنگ‌سازی و در‌عین‌حال تنظیم‌گری و قانونگذاری است.
در ادامه این گزارش بیان می‌شود که رشد پایدار محیط‌های موازی مجازی- فیزیکی نیاز به ایجاد مداوم اشیای جدید و سرزمین‌های جدید دارد. لذا فرهنگ زیستن در این محیط، حفظ امنیت و منافع شهروندان در عین تضمین سرمایه‌گذاری توسعه‌دهندگان عناصر کلیدی بقا و رشد این محیط هستند.
در این گزارش بیان می‌شود که با توجه به ماهیت فناوری‌های سازنده محیط متاورس و همچنین نزدیکی در عین تفاوت نظامات حاکم بر حکمرانی این زیست‌بوم نسبت به دنیای فیزیکی، ایجاد روحیه همکاری در توسعه این سامانه بسیار مهم است. این همکاری در‌عین‌حال خود باعث ایجاد رقابت مثبت مبتنی‌بر هم‌افزایی نیز خواهد شد.
این گزارش با اشاره به اینکه تسهیلگری در توسعه اقتصاد دیجیتال اهمیت زیادی دارد، توضیح می‌دهد که از ‌آنجا ‌که یکی از جذابیت‌های محیط متاورس توسعه کسب‌و‌کارهای دیجیتالی است، تسهیلگری‌ها در توسعه اقتصاد دیجیتال، انگیزه مناسب برای توسعه محیط متاورس و کسب درآمد را فراهم می‌کند، لذا قوانین و مقررات اقتصاد دیجیتال در محیط فیزیکی می‌تواند تاثیر مستقیمی بر محیط متاورس که ترکیب دنیاهای مجازی-فیزیکی است، داشته باشد.
در بخش دیگری از این گزارش به تکالیف دستگاه‌های مختلف برای ایجاد زیرساخت‌های لازم و حفاظت داده اشاره شده و آمده است که نشت‌های اطلاعاتی و اطلاعات از‌دست‌رفته، به‌خصوص در حملات سایبری مشکلات زیادی را برای توسعه‌دهندگان ایجاد کرده است که باید در سه حوزه مورد توجه قرار گیرد: تعیین روال‌های رمز‌نگاری مناسب (توسط مقررات‌گذار)، تعیین جریمه‌ها و سهم مسوولیت آسیب‌های وارد شده به کاربر (توسط قانونگذار)، تعیین روال‌های مراقبت از اطلاعات در مقابل حذف (توسط مقررات‌گذار).
این گزارش ایجاد ظرفیت محاسباتی را از دیگر تکالیف دستگاه‌ها برای استفاده از متاورس معرفی کرده و بیان می‌کند که استفاده از الگوریتم‌های هوشمند به‌خصوص الگوریتم‌های هوشمند مولد یکی از مهم‌ترین بخش‌های فناوری متاورس است که معمولا نیاز به حجم محاسبات زیادی دارد. پردازش‌های بینایی ماشین و نظارت هوشمند بر محیط واقعی برای انتقال اطلاعات به محیط مجازی نیز نیازمند ظرفیت محاسباتی زیادی هستند
(با مدیریت مقررات‌گذار).
در ادامه این گزارش آمده است که ایجاد، توسعه و حفظ امنیت شبکه معمولا فعالیتی است که بین بخش خصوصی و با نظارت دولت انجام می‌شود که نیاز به سیاستگذاری و قانونگذاری دارد. ذخیره‌سازی معمولا به‌صورت ابری و در بخش خصوصی انجام می‌شود و از ‌آنجا‌ که اطلاعات بسیار ارزشمند هستند و طول عمر بسیار زیادی دارند، بنابراین باید سیاستگذاری لازم برای پیش‌بینی زیرساخت‌های لازم به‌منظور بیمه کردن اطلاعات و تامین حداقل هزینه‌ها برای حفظ طولانی‌مدت اطلاعات انجام شود.
این گزارش به‌ضرورت توجه به ابزارهای واسط برای اثرگذاری در متاورس اشاره کرده و بیان می‌کند که ابزارهای ارتباطی جهت غوطه‌وری کاربران در محیط متاورس بسیار مهم است. این ابزارها بر دو نوع هستند: ابزارهایی که اطلاعات کامپیوتر را به کاربر انتقال می‌دهند که البته صرفا به دید سه‌بعدی در حس بینایی و صدای سه‌بعدی در حس شنوایی ختم نمی‌شود و انواع حس‌های دیگر حتی چشایی و بویایی را نیز در‌بر‌می‌گیرد و ابزارهایی که اراده کاربر را به محیط مجازی منتقل می‌کنند که شامل انواع دستکش، لباس و حسگرهای محیطی است.
کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه این گزارش نیازهای دیگر توسعه و فعالیت در متاورس را برمی‌شمارند که شامل این موارد می‌شود؛ مالکیت معنوی و قوانین آن در مورد مالکیت بر اشیای مجازی یا همزاد‌های دیجیتال، حیطه وظایف و مسوولیت کاربران و توسعه‌دهندگان و سهم هرکدام از آنها در پاسخگویی و جبران، زیرساخت‌های قانونی حفاظت از حریم خصوصی، زیرساخت‌های قانونی امنیت داده و فضای سایبری، زیرساخت‌های قانونی مواجهه با نشت اطلاعات و تعیین حدود و تکالیف و شیوه مقابله، تعیین‌تکلیف امکان ثبت مالکیت اشیای مجازی در فناوری دفتر‌کل توزیع شده و NFT، سازوکار اِعمال عوامل محدود‌کننده یا تنظیم‌کننده همچون سانسور، تعیین موارد و حذف محتوای غیرقانونی و خشن، کلاهبرداری، جرائم امنیتی و تبلیغات نابجا و جرم‌انگاری‌های مربوط به آن، روال‌های نظارتی لازم برای ایجاد رقابت عادلانه، روال‌های حفاظت از اقشار آسیب‌پذیر از جمله کودکان و نوجوانان، انواع سازوکارهای همکاری بین دولت، کاربران و توسعه‌دهندگان.