پنج ویژگی «اقتصاد امن»

سیدامیر سیاح: در ادبیات اقتصادی برای اقتصاد امن، ویژگی‌های متعددی ذکر شده است که می‌توان آن‌ها را در ۵ ویژگی به شرح زیر خلاصه کرد:

در یک اقتصادامن، شهروندان اعم از مصرف کنندگان یا فعالان اقتصادی می‌توانند شرایط اقتصادی را پیش بینی و برای خود برنامه ریزی کنند. در اقتصاد‌های امن، قوانین و مقررات باثبات و قابل پیش بینی هستند و دولت، تصمیم‌های ناگهانی و غافلگیرکننده نمی‌گیرد.

در یک اقتصادامن، همچنین قوانین و مقررات ناظر به کسب وکار و حقوق اقتصادی شهروندان، کاملا شفاف، روشن و غیرقابل تفسیر هستند و هیج مسئول حکومتی اعم از مدیر یا کارمند نمی‌تواند در پرداخت حق شهروندان (مثلا صدور مجوز یا پرداخت تسهیلات بانکی)، اعمال سلیقه یا امروز و فردا کند.

در یک اقتصاد امن، حقوق شهروندان هم دقیقا روشن است و هم توسط حکومت به کاملا تضمین شده است. در یک اقتصادامن، فعالان اقتصادی برای احقاق بموقع و منصفانه حق خود در دعاوی تجاری و مالی به دستگاه قضایی اعتماد کامل دارند و سرعت عمل و کارامدی مراجع انتظامی و قضایی دررسیدگی به شکایت فعالان اقتصادی از یک سو و ضمانت اجرایی و بازدارندگی قوانین مربوط به حقوق مالکیت شهروندان از سوی دیگر، به حدی بالاهستند که ناهنجاری‌هایی نظیر سرقت، کلاهبرداری، زمین خواری، و تعدی به مال دیگران و… در یک اقتصادامن، اصولا مقرون به صرفه نیست و تقریبا دیده نمی‌شود.

در یک اقتصادامن، اجزای اقتصادکلان نظیر نرخ ارز، نرخ تورم، اشتغال و سرمایه گذاری با ثبات هستند و تکانه‌های بیرونی نظیر نوسانات ناگهانی قیمت‌ها در بازار‌های جهانی نمی‌تواند زندگی اقتصادی مردم و واحد‌های تولیدی را دچار اخلال جدی کند. طبیعی است اقتصاد‌های تک محصولی یا متکی به صادرات مواد اولیه نظیر نفت خام، از ویژگی‌های اقتصادامن دور هستند.

در یک اقتصادامن، اطلاعات اقتصادی دردسترس همه شهروندان قراردارد و رانت اطلاعاتی وجود ندارد. درنتیجه شفافیت کامل درآمد و مزایای مسئولان و کارمندان و استفاده از بانک‌های اطلاعاتی، ناهنجاری‌هایی نظیر فرارمالیاتی، اعمال نفوذ و تبانی در معاملات حکومتی، رشوه خواری، قاچاق، پارتی بازی در استخدام و توزیع رانت، عملا وجود نخواهد داشت.

در اقتصاد‌های امن، هم مردم و هم مسئولان حکومتی به وعده‌های خود کاملا وفادار و با یکدیگر صادق هستند. در نتیجه در چنین اقتصادی، کلاهبرداری، تقلب، خیانت در امانت، صدور چک بی محل، مطالبات معوق دولتی، خرید و فروش رای، عملا وجود خارجی ندارد یا بسیار نادر است.

نگاهی به ماهیت اقتصادامن نشان می‌دهد این مفهوم در واقع بخشی از شروط تحقق “اقتصادمقاومتی” است چرا که رکن مهم اقتصادمقاومتی، تولید و صادرات محصولات دانش بنیان است. در اقتصادی که امن نباشد یعنی فعالان اقتصادی دایم در معرض تکانه‌های غیرقابل پیش بینی باشند، مال و حقوق شان تعریف و تضمین نشده باشد و با فساد و تقلب و رانتخواری مواجه باشند، نه جوششی در دستیابی به فناوری اتفاق می‌افتد و نه تلاش موثری برای خلق ثروت از دانش. عجیب نیست که اقتصاد‌های مرفه مبتنی صادرات محصولات دانش بنیان، واجد شرایط اقتصادامن هستند.

حسن کلیدی اقتصادامن این است که تحقق آن به هزینه‌های هنگفت برای احداث زیرساخت‌ها نیاز ندارد، بلکه به اصلاح رفتار‌ها نیاز دارد. اگر مسئولان اجرایی، قضایی، تقنینی و انتظامی، شرایط اقتصادامن را محقق کنند، کارآفرینان بالقوه ایرانی به میدان می‌آیند و هم برای کشور زیرساخت‌های اقتصادی خواهند ساخت و هم با تولید و صادرات محصولات دانش بنیان، رفاه و ثروت را نصیب هم میهنان خود خواهند کرد.