لعاب بیشترین کاربرد را در صنعت کاشی و سرامیک دارد. بیش از ۵۰ واحد لعاب‌سازی در کشور مشغول فعالیتند که حدود ۳۵واحد در استان یزد و باقی در دیگر مناطق کشور هستند.
صنعت لعاب، جزو صنایعی است که پس از انقلاب شکل گرفته و در دهه‌های گذشته از رشد قابل‌توجهی برخوردار بوده است؛ اما این صنعت به دلیل ایجاد ظرفیت بیش از حد نیاز داخل، مدتی است با رکود دست‌وپنجه نرم می‌کند و بیشتر واحدها با تمام ظرفیت مشغول تولید نیستند. این مطلب را سیدعلی‌اکبر کلانتر، رئیس هیأت مدیره انجمن صنفی لعاب و رنگدانه‌های سرامیکی کشور و رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت یزد عنوان کرد. در ادامه گفت‌وگوی صمت با وی را می‌خوانید.
مواد اولیه لعاب چیست و تامین آن با چه مشکلی روبه‌رو است؟
مواد اولیه لعاب، بیشتر خاک‌های معدنی مانند سیلیس، فلدسپات کائولون و… است. حدود ۷۵درصد این مواد اولیه از منابع داخلی تهیه می‌شود. البته با وجود تحریم‌ها، واردات ۲۵درصد باقی‌مانده مواداولیه موردنیاز صنعت لعاب مانند سیلیکات زیرکونیوم یا برخی اسیدها با مشکلاتی روبه‌رو شده است.
هرچند برخی تولیدکنندگان به فکر جایگزین کردن این مواد هستند، اما به صورت کامل نمی‌توان جایگزینی برای این مواد اولیه پیدا کرد. البته نرخ مواد اولیه به دلیل جهش نرخ ارز به یکباره افزایش یافته و تا حدودی نیز نقل و انتقال ارز نیمایی برای تولیدکنندگان مشکل ایجاد کرده است، اما تولیدکنندگان در این مدت توانسته‌اند مواد اولیه خود را تهیه کنند؛ چراکه بیشتر سرمایه‌گذاران و مدیران عامل در صنعت لعاب افراد فنی هستند و قادر به جایگزین کردن مواد اولیه بوده‌اند و در برخی مواد مانند سیلیکات زیرکونیوم شاهد بوده‌ایم که لعاب شیشه‌ای را جایگزین کرده‌اند. البته مشکل عمده صنعت لعاب این است که مواد اولیه معدنی در معدن فرآوری و دانه‌بندی نمی‌شود.
این درحالی است که در جهان بسیاری از این مواد، فرآوری شده، آماده و به صورت یکدست به واحد صنعتی داده می‌شود. موضوع دوم اینکه همین مشکل برای صنعت کاشی و سرامیک وجود دارد. ما لعاب را برای بدنه کاشی تولید می‌کنیم، چون مواد اولیه کاشی نیز همین مشکل را دارد و مواد اولیه آنها فرآوری‌شده به کار گرفته نمی‌شود، از اینرو هر کارخانه برای خود یک فرمول خاص را به کار می‌گیرد. همین موضوع باعث می‌شود کوره‌ها مدام شست‌وشو داده شود تا به دانه‌بندی مناسب برسد و این مسئله نرخ تمام‌شده را افزایش می‌دهد.
فناوری در کشور اینگونه است، در حالی که در کشور‌های دیگر، یک واحد فرآوری و دانه‌بندی وجود دارد که کار را برای واحد لعاب‌سازی و به دنبال آن کاشی‌سازی راحت‌تر می‌کند. اگر این واحد فرآوری وجود داشت، یک کارخانه لعاب می‌توانست برای ۳۰ کارخانه به صورت یکدست و بدون شست‌وشوی کوره لعاب تولید کند.
سرمایه در گردش صنعت لعاب تامین است؟
ایجاد یک کارخانه لعاب‌سازی نیازمند سرمایه‌گذاری زیادی نیست، اما در مقابل نیازمند سرمایه در گردش بالایی است؛ چراکه دوره برگشت فروش واحدهای تولید لعاب تا ۹ ماه نیز طول می‌کشد. از آنجا که مواد اولیه گران است، نیاز به سرمایه در گردش را چندین برابر می‌کند.
بنابراین برای تامین سرمایه در گردش باید وام گرفت که با سودهای بالای ۲۰درصد باید آن را پرداخت کرد و این موضوع سبب افزایش نرخ تمام‌شده می‌شود، به گونه‌ای که گویی صنعت لعاب گروگان وضعیت بد بازار است. این درحالی است که واحدهای تولیدی باید مالیات ارزش‌افزوده خود را ۳ماهه پرداخت کنند. بنابراین مشکلات صنعت لعاب مسائل فنی و فرمولاسیون نیست، بلکه گردش مالی و گرفتن تسهیلات است.
تحولات ارزی چه تاثیری بر نرخ مواد اولیه صنعت لعاب گذاشته است؟
تحولات ارزی روی نرخ تمام‌شده تاثیرگذار بوده است. در صنعت لعاب حدود ۷۵درصد نرخ تمام‌شده را مواد اولیه به خود اختصاص می‌دهد. نرخ ارز نه‌تنها روی مواد اولیه خارجی که روی سایر هزینه‌ها مانند دستمزد، حمل‌ونقل و… در داخل و به‌طور غیرمستقیم بر نرخ تمام‌شده محصولات این صنعت تاثیرگذار بوده است. در کل مواد اولیه صنعت لعاب دست‌کم حدود ۳ برابر شده و این موضوع نیاز به گردش مالی و نقدینگی را افزایش داده است، این درحالی است که تسهیلات واحدهای تولید لعاب ۳ برابر نشده است.
از سویی کارخانه‌های کاشی نیز حاضر نیستند پول واحدهای لعاب را زودتر پرداخت کنند و نقدینگی در دور باطل قرار می‌گیرد و مشکل واحدهای لعاب چند برابر می‌شود.
ظرفیت صنعت لعاب چه میزان است؟
واحدهای لعاب هم‌اکنون دو برابر نیاز داخل ظرفیت ایجاد کرده‌اند. وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوزهای جدید صادر می‌کند و سبب به‌هم ریختن عرضه و تقاضا در این بازار می‌شود. از اینرو واحدهای تولیدی -به‌ویژه واحدهای تولیدی جدید- با هر کیفیت و قیمتی تولید می‌کنند و این موضوع سبب اختلال در بازار صنعت لعاب می‌شود. بنابراین مشکلات صنعت لعاب بیشتر نشات‌گرفته از حوزه کسب و کار و بیرونی است تا مشکلات فنی.
آیا لعاب نیز صادر شود؟
تا پیش از این به چند کشور عربی مانند سوریه و… صادرات لعاب داشتیم اما هم‌اکنون صادرات نداریم؛ چراکه نحوه لعابکاری کاشی به گونه‌ای است که باید به محل رفت و اگر با لعابکاری، بدنه کاشی تغییر کرد، نیروی انسانی تغییراتی را ایجاد کند که این موضوع صادرات را با مشکل روبه‌رو می‌کند. از اینرو صادرات لعاب به‌صرفه نیست و بیشتر برای داخل تولید می‌کنیم.