مشهد- بنگاه‌های کوچک و متوسط به‌عنوان پیشران اقتصاد، نقش قابل‌توجهی در اشتغال‌زایی، نوآوری، آموزش نیروی کار، توسعه صادرات، سرمایه‌گذاری و درنهایت رشد اقتصادی کشورها دارند؛ با این وجود، به دلیل نوسانات اقتصادی با چالش‌های جدی مواجه شدند.
بازار؛ گروه استان‌ها: فعالیت پنج هزار و ۳۱۷ واحد صنعتی دارای پروانه بهره‌برداری با سرمایه‌گذاری ۲۶۰ هزار میلیارد ریال و اشتغال‌زایی برای ۱۹۳ هزار و ۱۲۶ نفر در استان خراسان رضوی موجب شده تا این استان ازنظر تعداد واحد صنعتی و اشتغال‌زایی رتبه سوم و ازنظر سرمایه‌گذاری رتبه ششم کشور را به خود اختصاص دهد.
بنگاه‌های کوچک و متوسط (SMEs) واحدهای تولیدی و تجاری هستند که در طبقه‌بندی شرکت‌ها به لحاظ اندازه در مراتب پایین‌تری نسبت به شرکت‌های بزرگ قرار می‌گیرند.
بنا بر گفته رئیس خانه صنعت و معدن خراسان رضوی صنایع کوچک و متوسط با سهم حدود ۹۲ درصدی از واحدهای صنعتی استان نقش بسزایی در ایجاد کار و تولید دارند.
بنگاه‌های کوچک و متوسط اعم از بنگاه‌های صنعتی، خدماتی، بازرگانی و کشاورزی است. این بنگاه‌ها به علت ویژگی‌های خاص خود کارکردهای منحصربه‌فردی ازجمله اشتغال‌زایی، توزیع ثروت در جامعه،توسعه مناطق حاشیه‌ای، تأمین تولیدات عمومی موردنیاز،تربیت نیروی انسانی موردنیاز صنایع و بنگاه‌های بزرگ را بر عهده‌دارند که لذا توجه به آن‌ها بسیار ضروری جلوه می‌کند.
تسهیلات مشکلی را حل نمی‌کند
امید حسینی تولیدکننده و فروشنده شیرآلات صنعتی به ما می‌گوید: عمده مراودات مالی ما در حوزه‌های صادراتی به‌صورت ریالی است اما مسئولان بانکی مدام اصرار دارند صادرکنندگان پول حاصل از صادرات خود را به‌صورت ارزی وارد کشور کنند.
وی بابیان اینکه اعطای تسهیلات با بهره مشکلی از تولیدکننده را رفع نمی‌کند می‌افزاید: متأسفانه بخش عمده‌ای از تسهیلات صرف استمهال وام‌های گذشته می‌شود و در عمل، منابع مالی جدیدی به تولید تزریق نمی‌شود.
این تولید کننده عنوان می‌کند: این مسئله سبب می‌شود واحدهای تولیدی برخلاف آمارهای روی کاغذ که نشان‌دهنده رشد تسهیلات است، از دریافت منابع مالی محروم باشند و دوباره به همان نقطه اول بازگردند.
حسینی می‌گوید: در عمل بخشنامه‌های متعدد و اتخاذ سیاست‌های ارزی متضاد در یک سال اخیر، عرصه را برای صادرات محصولات صنایع کوچک تنگ کرده است.
وی یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنایع کوچک و متوسط را نوسانات عرضه و تقاضا و تغییرات شدید قیمت مواد اولیه می داند و به ما می گوید: متاسفانه تلاطم قیمت ها اجازه هیچ برنامه ریزی را به ما نمی دهد.
کوچک‌ترها در صنایع بزرگ هضم می‌شوند
یکی از مسائلی که صنایع کوچک را رنج می‌دهد، صنایع بزرگ است، زیرا این‌ها باید تولیدات خودشان را که با پول نقد تهیه‌کرده‌اند به صنایع بزرگ تقدیم کنند و این‌موضوع یکی از نکاتی است که حسین ابراهیمی یکی از تولیدکنندگان قطعات تزئینی خودرو به بازار می‌گوید.
وی در این رابطه می‌گوید: ما برای یکی از شرکت‌های خودروسازی درطی سال گذشته قطعات بسیاری تولید کردیم که برای تولید آن‌ها مجبور به خریداری مواد اولیه به‌صورت نقد و اقساط شدیم و باوجوداینکه سررسید چک‌های ما رسیده و تمام پول مواد اولیه را پرداخت کردیم اما هنوز این شرکت پول ما را به‌طور تمام و کمال پرداخت نکرده است.
وی اظهار می‌کند: پولی که ما در حال حاضر دریافت کنیم به دلیل اینکه نتوانستیم مواد اولیه جایگزین آن بکنیم برای ما کارایی ندارد و در حال حاضر نیز هیچ فروشنده‌ای اقساطی برای تولید مواد اولیه نمی‌فروشد ازآنجاکه شرکت‌های خودروسازی هم بدهی ما را تسویه نکرده‌اند لذا قطعه‌ای تولید نمی‌کنیم!
تولیدات جزیره‌ای
این تولیدکننده اظهار می‌کند: درحالی‌که در کشورهای توسعه‌یافته ده‌ها واحد تولیدی کوچک به‌صورت مکمل به تولید اجزای مختلف یک محصول و مونتاژ نهایی آن اقدام می‌کنند، در ایران معمولاً واحدهای تولیدی کوچک به‌صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند.
وی نوسانات عرضه و تقاضا و تغییرات شدید قیمت مواد اولیه و تجهیزات را به دلیل تورم و تحولات نرخ ارز یکی از چالش‌های جدی بر سر راه تولید عنوان می‌کند و می‌افزاید: جدا از موانع مالی مانند مشکلات مربوط به ارائه ضمانتنامههای بانکی، تأخیر در دریافت درآمد حاصل از فروش و افزایش فشار نقدینگی دسترسی نداشتن به انواع اطلاعات ازجمله اطلاعات بازاریابی درباره بازارهای داخلی و خارجی چالش راه صنایع کوچک است.
وی اظهار می‌کند: ما کالا را تولید می‌کنیم اما بسیاری وقت‌ها باید منتظر بمانیم تا مشتری برای ان پیدا شود و لذا یک سیستم جامع برای هدایت تولیدکنندگان و بستر لازم برای فروش کالا وجود ندارد.
مشکلات تولید در پارسیان
شهرک صنعتی پارسیان یکی از شهرک‌هایی است که بنا بر گفته مدیریت آن بیش از اینکه دل‌مشغولی سرمایه‌داران آن تولید باشد در طی سال‌های گذشته به مشکلات زیر بنایی معطوف شده است.
این شهرک کارش را در سال ۱۳۷۲ با مجوز راه‌اندازی ناحیه صنعتی آغاز کرد و در سال ۱۳۹۶ از ناحیه صنعتی به شهرک صنعتی ارتقا یافت.
مدیر شهرک صنعتی پارسیان در این رابطه به ما می‌گوید: پارسیان در ابتدا ناحیه صنعتی بود که از زمان دریافت مجوز خود به مدت ۲۶ سال با اداره کل اوقاف استان در مورد وقفی بودن اراضی این منطقه صنعتی دچار اختلاف بود.
علی بختیاری می‌افزاید: پروانه بهره‌برداری برای واحدهای ناحیه صنعتی پارسیان بدون در نظر گرفتن وقفی بودن اراضی صادرشده بود و صاحبان واحدها بدون آن‌که اطلاعی از این موضوع داشته باشند تولید خود را شروع کرده بودند و در ادامه فعالیت خود با مشکل مواجه شدند.
وی ادامه می دهد: درنهایت پس از پیگیری‌های ۲۶ ساله، آقای رزم حسینی، استاندار سابق خراسان رضوی در کارگروه ستاد تسهیل و رفع موانع تولید استان مشکل وقفی بودن این اراضی حل شد اما فکری به حال مشکلات زیر ساختی نشد.
مدیر شهرک صنعتی پارسیان بابیان اینکه شکل هندسی ورودی این شهرک مشکل فنی دارد و جاده دسترسی آن ناایمن است بیان می کند: حتی چند سال قبل به خاطر وقوع یک تصادف بر روی پلی که بین آزادراه مشهد- باغچه و جاده ورودی این شهرک قرار داشت این پل را مسدود کردند.
بختیاری می‌گوید: تصفیه‌خانه این شهرک در سال ۱۳۸۹ با هزینه ۱۰ میلیارد ریال از محل منابع مالی بخش خصوصی ساخته شد اما پیمانکار در میانه راه فعالیت را متوقف و آن را رها کرد و این پروژه نیمه‌کاره باقی ماند.
وی اضافه می‌کند: از همین رو فاضلاب واحدهای تولیدی مستقر در این شهرک به تصفیه‌خانه وارد و هرروز صبح این فاضلاب توسط کامیون‌ها به مکان دیگری برای دفع حمل می‌شود.
بختیاری با اشاره به تعطیلی ۱۲ واحد صنعتی در این شهرک گفت: پیش‌تر ۸۵۰ نفر در شهرک صنعتی پارسیان اشتغال داشتند که با تعطیلی این واحدها میزان اشتغال به ۵۰۰ نفر رسیده و یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال سرمایه معلق مانده است.
زنجیره مشکلات
رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی عوامل بسیاری را در توسعه و کارایی صنایع کوچک تأثیرگذار می‌داند.
محمد حسین روشنک بابیان اینکه نگاه وزارتخانه‌ها به‌ویژه صنعت معدن تاکنون به صنایع بزرگ و شاخص بیش از صنایع کوچک معطوف بوده است به بازار می گوید: از آنجا صنایع بزرگ همیشه در دید توجه قرار داشته و مشکلات خود را به‌صورت ملی بهتر توانسته‌اند به مسئولان عالی‌رتبه انتقال دهند لذا مشکلات ریزودرشت صنایع کوچک کمتر به چشم آمده است.
وی بازاریابی و فروش را یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در رونق اقتصادی صنایع کوچک دانسته و ابراز می‌کند:متأسفانه در بخش مصرف، چرخه‌ای شکل نگرفته و مردم به علت قیمت گران کالا از مصرف آن خودداری می‌کنند یا به خرید کالای خارجی متوسل می‌شوند و این موضوع تولید کننده را با مشکل مواجه می کند.
وی ابراز می‌کند: در بخش تولید، صادرات کالا اصلاً آسان نیست و عوامل دیگری مانند قاچاق کالا و نیز قیمت تمام‌شده بیشتر کالاهای داخلی نسبت به خارجی موجب می‌شود تا بسیاری از مواقع کالای تولیدشده بر روی دست تولیدکننده بماند.
عضو اتاق بازرگانی خراسان دلیل قیمت تمام‌شده بالای کالای داخلی را ناشی از هزینه‌های مختلفی می‌داند و می‌گوید: هزینه‌های سنگین خدمات، مالیات، بهره‌های بانکی و نیز نبود فناوری قابل‌رقابت ازجمله علل قیمت تمام‌شده بالا و تولید کنندگان است.
وی نوسانات شدید در عرضه و تقاضا به‌ویژه در حوزه صنایع غذایی، ضعف در دسترسی به کانال‌های توزیع ملی و بین‌المللی،فقدان بانک‌های تخصصی ویژه بنگاه‌های کوچک و متوسط، مشکل تأمین وثیقه‌ها برای دریافت تسهیلات،سیاست‌های انقباضی منجر به فشار نقدینگی در بنگاه‌های کوچک و فقدان سرمایه‌گذاری مشترک را ازجمله موانع سد راه صنایع کوچک عنوان می‌کند.
ضعف سیاست‌های دولتی
رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی دسترسی نداشتن به اطلاعات، ضعف در اطلاعات بازاریابی و دسترسی به نمایشگاه‌های بین‌المللی و داخلی، فقدان اطلاعات سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در صنایع کوچک و هم‌چنین ضعف در دسترسی به اطلاعات علمی و تحقیقاتی را از دیگر مشکلات در حوزه صنایع کوچک برمی‌شمارد و خاطر نشان می کند: البته در این میان نباید از ضعف در سیاست‌های دولتی، اشتباهات اهمالی و ارتکابی، دیوان‌سالاری و فرآیندهای اداری و هم‌چنین انواع عوارض و مالیات‌ها غافل شد.
نوسانات شدید در عرضه و تقاضا به‌ویژه در حوزه صنایع غذایی، ضعف در دسترسی به کانال‌های توزیع ملی و بین‌المللی،فقدان بانک‌های تخصصی ویژه بنگاه‌های کوچک و متوسط، مشکل تأمین وثیقه‌ها برای دریافت تسهیلات،سیاست‌های انقباضی منجر به فشار نقدینگی در بنگاه‌های کوچک و فقدان سرمایه‌گذاری مشترک را ازجمله موانع سد راه صنایع کوچک است
روشنک بابیان اینکه هرکدام از این سرفصل‌ها خود نیاز به واکاوی و تشریح دارد می‌افزاید درهرصورت این مشکلات تنها بخشی از موانع پیش روی صنایع کوچک است.
دولت رقیب نمی خواهد
رئیس خانه صنعت معدن تجارت خراسان رضوی نیز در گفت و گو با بازار در تشریح بخشی از مشکلات پیش روی صنایع کوچک بیان می کند: تمام دولتمردان تنها حرف حمایت از بخش خصوصی را می‌زنند اما به اعتقاد من دولت اصلاً دوست ندارند بخش خصوصی توانمندی داشته باشیم چون فکر می‌کنند رقیب دولت می‌شود.
حسن حسینی می افزاید: وقتی اقتصاد کشور ما ۸۰ درصد آن دولتی است دولت دارد با بخش خصوصی رقابت می‌کند و این طبیعی است و تمام داستان‌ها و بلاهای اقتصادی و غیراقتصادی در این چهل سال که سر مردم آمده بازهم دولت دوست ندارد بگوید که ما اشتباه کردیم.
وی در پاسخ به سؤال ما مبنی بر اینکه مشکلات صنایع کوچک به‌غیر از کمبود سرمایه و نقدینگی در چه فاکتور های دیگری است اظهار می‌کند:این مسئله متأسفانه موضوعی است که نسبت به ۳۰ سال گذشته تغییر نکرده بلکه تنها فرم آن عوض‌شده است و به اعتقاد من مشکلات مالی و مسئله نقدینگی مشکل حادی نیست.
حسینی ابراز می کند: حدوداً ۴۰ تا ۴۵ درصد واحدهای ما با مشکل مالی به‌صورت جدی مواجه هستند و بقیه که می‌گویند مشکل نقدینگی داریم این ادعا صحت ندارد.
وی معتقد است مشکلات جدی‌تری در کشور وجود دارد که مانع سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال می‌شود.
رئیس خانه صنعت معدن تجارت خراسان رضوی با اشاره به این موضوع که اگر سرمایه‌گذاری‌ای انجام نشود اشتغالی نیز ایجاد نمی‌شود ادامه می دهد: در حقیقت مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد بخشی از آن به تحریم‌ها برمی‌گردد اما بخش اصلی آن به رفتارهای مدیریتی درون کشور برمی‌گردد به اعتقاد بنده در مدیریت کشور علم و تخصص حرفی برای گفتن ندارد یعنی اگر فردی مدیر دستگاه و ارگانی می‌شود اعتقادی به علم ندارد.
وی یادآور می شود: اگر به کشورهای توسعه‌یافته نگاه کنیم می‌بینیم که تمامی فعالیت‌ها بر پایه و اساس علمی انجام می‌شود به‌عنوان‌مثال اقتصاد خود را تعریف می‌کنند که می‌خواهند چه اقتصادی داشته باشند اما ما هرروز در کشور چیز جدیدی می‌شنویم و اقتصاد علمی کتابت شده‌ای را حداقل من تاکنون ندیدم.
بی‌رغبتی بانک‌ها در سرمایه گذاری
معاون سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز بابیان اینکه تعداد پنج هزار و ۳۱۷ واحد صنعتی دارای پروانه بهره‌برداری با سرمایه‌گذاری ۲۶۰ هزار میلیارد ریال و اشتغال‌زایی برای ۱۹۳ هزار و ۱۲۶ نفر در استان فعال است اظهار می کند: این استان ازنظر تعداد واحد صنعتی و اشتغال‌زایی رتبه سوم و ازنظر سرمایه‌گذاری رتبه ششم کشور را دارد.
ابراهیم ناصری عمده مشکلات واحدهای تولیدی در خراسان رضوی را اختلاف شرکا، کمبود نقدینگی و تحت تملک بانک بودن نام می‌برد.
وی بیان می‌کند: ۸۷.۳ درصد واحدهای تولیدی خراسان رضوی کوچک و با کمتر از ۵۰ نفر اشتغال، ۶.۹ درصد واحدهای متوسط و دارای بین ۵۰ تا ۱۰۰ نفر اشتغال و ۵.۸ درصد واحدهای بزرگ دارای بیش از ۱۰۰ نفر اشتغال است.
معاون امور صنایع سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی اظهار می‌کند: بانک‌ها برای طرح‌های توسعه، بازسازی و نوسازی بخش تولید و طرح‌های نیمه‌تمام صنعتی و معدنی به پرداخت تسهیلات بلندمدت رغبتی ندارند.
ناصری می‌افزاید: سهم خراسان رضوی از تسهیلات بند الف تبصره ۱۸ قانون بودجه امسال هشت هزار و ۱۱۰ میلیارد ریال است که از این میزان تاکنون سه هزار و ۴۵۰ میلیارد ریال به ۵۹ طرح پرداخت‌شده است و عمده پرداختی مربوط به ۴۸ طرح در خصوص تأمین سرمایه در گردش واحدهای صنعتی است.
ناصری در مورد ترخیص مواد اولیه وارداتی مانده در گمرک نیز اذعان می کند: تا دو ماه قبل ۴۳ هزار تن ماده اولیه در گمرکات استان رسوب پیداکرده بود که باتدبیر استاندار وقت، بخش قابل‌توجهی از آن از انبار گمرکات ترخیص شد.
زنجیره حمایت
از آن جا که صنایع کوچک و متوسط با سهم حدود ۹۲ درصدی از واحدهای صنعتی استان نقش بسزایی در ایجاد کار، تولید و اشتغال دارند لذا به صورت زنجیر وار محصولات آن ها تا تامین نیاز های صنایع بزرگ و جامعه ادامه دارد لذا به نظر می رسد نباید صنایع کوچک را بیش از این کوچک شمرد و به آن بی اعتنایی کرد.