همه اینها در حالی است که مطابق نرخ عوارض خروج از کشور که در کمیسیون تلفیق لایحه بودجه در حال بررسی است، این عوارض نسبت به عوارض سال ۱۳۹۶ برای مقاصد زیارتی تغییر نخواهد کرد و رقم آن برای سفرهای عتبات عالیات (زیارتی) ۳۷ هزار و ۵۰۰ تومان برای سفرهای هوایی و ۱۲ هزار و ۵۰۰ تومان برای سفرهای زمینی باقی خواهد ماند. همچنین مجلس در مصوبه خود زائران اربعین را از پرداخت عوارض خروج معاف کرده است؛ درحالی که حدود نیمی از گردشگران خروجی زیارتی را زائران اربعین تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر، این آمارها نشان‌دهنده منفی شدن بیش از پیش تراز منفی گردشگری ایران است. طی ۹ماه نخست ۹۶، بیش از ۴ میلیون و ۵۸۰ هزار نفر بیشتر از کسانی که به ایران سفر کرده‌اند، از ایران خارج شده‌اند؛ آماری که همچنان زنگ خطر را برای لزوم جذب بیشتر گردشگران به کشور به صدا درمی‌آورد.
بررسی ماه به ماه
براساس این گزارش، مراسم اربعین، تعطیلات تابستانی و تعطیلات نوروزی بیشترین زمانی بوده‌اند که گردشگران از ایران خارج شده‌اند. بیشترین میزان خروج گردشگران از ایران در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۶، در آبان به وقوع پیوسته است. در این ماه، حدود ۲ میلیون و ۵۰۵ هزار نفر از ایران خارج شدند که علت اصلی آن را می‌توان برگزاری مراسم اربعین در عراق دانست. پس از آبان، شهریور با خروج حدود ۱ میلیون و ۴۳ هزار نفر رده دوم را در ماه‌های خروج گردشگران داشته و پس از آن نیز مرداد با ۸۰۷ هزار خروجی قرار داشته است. این دو ماه تابستانی به‌دلیل تعطیلات مدارس و دانشگاه‌ها فرصت مناسبی را برای سفر ایرانیان به خارج از کشور چه برای مقاصد زیارتی و چه غیرزیارتی فراهم می‌آورند و از این نظر سهم زیادی در رشد گردشگری خروجی ایران داشته‌اند. پس از این سه ماه نیز فروردین قرار گرفته است که تعطیلات نوروزی فرصت خوبی برای سفر در اختیار مردم قرار می‌دهند.
خرداد نیز کمترین خروج گردشگران از ایران را با حدود ۵۲۸ هزار گردشگر به خود اختصاص داد که می‌توان فصل امتحانات را در مقاطع مختلف مدارس و دانشگاه‌ها در این زمینه موثر دانست. اگر به گردشگران خروجی بر اساس فصل نیز نگاه کنیم، مشاهده می‌شود که در ۳ فصل بررسی شده، حدود یک میلیون و ۹۸۶ هزار نفر در بهار، حدود ۲ میلیون و ۵۳۲ هزار نفر در تابستان و حدود ۳ میلیون و ۹۶۶ هزار نفر در پاییز از کشور خارج شده‌اند که به ترتیب رشد ۰۲/ ۱۱، ۰۶/ ۳۴ و ۲۲/ ۸ درصدی نسبت به فصول مشابه سال ۱۳۹۵ ثبت شده و در مجموع نیز شمار گردشگران خروجی ایران در این ۹ ماه نسبت به بازه فروردین تا آذر ۱۳۹۵ افزایش ۵۵/ ۱۵ درصدی پیدا کرده است.
بررسی گردشگری خروجی از نظر جنسیتی
نکته دیگری که در این میان به چشم می‌خورد، افزایش سهم زنان در گردشگران خروجی است و این در حالی است که سهم زنان در گردشگران ورودی به ایران با کاهش روبه‌رو بوده است. بررسی جنسیتی گردشگران خروجی ایران نشان می‌دهد شمار زنانی که در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۶ از کشور خارج شده‌اند، افزایش ۵۵۰ هزار نفری نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۵ داشته و تعداد مردانی که از کشور به سوی مقاصد خارجی رهسپار شده‌اند نیز حاکی از افزایش حدود ۵۹۶ هزار نفری است.
مقاصد برتر گردشگری خروجی ایران
آمار ارائه شده، عراق را در صدر مقاصد خروجی ایرانیان نشان می‌دهد. تعداد ایرانیان مسافر این کشور با رشد ۷۵/ ۴ درصدی در ۹ ماه نخست سال جاری، به بیش از ۳ میلیون و ۷۴۷ هزار نفر رسیده است. مقصد دوم مسافران ایرانی کشور ترکیه بوده که براساس گزارش سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با خروج ۲ میلیون و ۲۱۱ هزار ایرانی به مقصد این کشور و افزایش ۷۶/ ۵۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۵ همراه بوده است. مقصد سوم ایرانیان امارات متحده عربی است که می‌توان گفت با مقاصد دیگر جایگزین شده زیرا شمار ایرانیان سفر کرده به این کشور در بازه ذکر شده کاهش ۶/ ۱۳ درصدی یافته و به حدود ۶۶۲ هزار نفر رسیده است. جمهوری آذربایجان نیز در این بازه پذیرای حدود ۲۷۶ هزار گردشگر بوده که رشد ۱۳/ ۲۷ درصدی نسبت به ۹ ماه نخست سال قبل نشان می‌دهد.
آلمان نیز که در میان کشورهای غربی روابط تجاری خوبی با ایران دارد، مقصد پنجم ایرانیان محسوب می‌شود و در این مدت با ورود بیش از ۱۷۲ هزار ایرانی به این روبه‌رو بوده است؛ رقمی که رشدی ۴۴/ ۱۰ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۵ را نشان می‌دهد. گرجستان نیز به‌عنوان مبدا ششم پذیرای حدود ۱۷۰ هزار ایرانی در این مدت بوده که رشد ۶۱/ ۱۵۸ درصدی نسبت به ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۵ را تجربه کرده است. کشورهای ارمنستان، قطر، عربستان سعودی و چین نیز در رتبه‌های هفتم تا دهم مقاصد برتر گردشگران خروجی ایران قرار دارند که به ترتیب شاهد ورود ۱۶۴ هزار، ۱۲۵ هزار، ۹۴ هزار و ۸۹ هزار ایرانی بوده‌اند. در همین حال، افغانستان، روسیه، تایلند، مالزی و ایتالیا نیز در رتبه‌های ۱۱ تا ۱۵ مقاصد خروجی ایرانیان در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۶ جای گرفته‌اند.
وسایل حمل‌ونقل خروجی‌ها
در عین حال، بررسی آمار ۹ ماهه ۹۶ نشان می‌دهد که در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۶، حدود ۴ میلیون و ۱۷ هزار سفر هوایی انجام گرفته و ۴ میلیون و ۲۸۳ هزار سفر نیز از راه زمینی صورت گرفته است. مسیر دریایی نیز مورد استفاده ۱۱۸ هزار گردشگر بوده است.
تراز گردشگری ایران
علاوه‌بر همه اینها، بررسی آمار ۹ ماه نخست سال جاری نشان می‌دهد تراز گردشگری ایران بیش از پیش منفی شده است. در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۵ این تراز که اختلاف بین گردشگران ورودی و خروجی را نشان می‌دهد، با اختلاف بیش از ۳ میلیون و ۴۱۴ هزار نفری به سوی گردشگری خروجی سنگینی می‌کرد. اما در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۶ این مقدار به بیش از ۴ میلیون و ۵۸۰ هزار نفر افزایش یافته است. همچنین در تمام ۹ ماه بررسی شده تراز گردشگری ایران منفی است که نشان می‌دهد کشور ما حتی در فصل اوج سفر نیز نمی‌تواند شکاف بین گردشگران ورودی و خروجی خود را پر کند.
این تراز برای گردشگری مقاصد زیارتی در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۵ با ۲ میلیون و ۵۸۷ هزار نفر به سمت گردشگری خروجی سنگینی می‌کرد و در مدت مشابه سال ۱۳۹۶ به ۲ میلیون و ۹۲۳ هزار نفر افزایش یافته است. در واقع درحالی‌که در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۵ حدود ۳ میلیون و ۶۰۹ هزار ایرانی و در ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۶ حدود ۳ میلیون و ۸۷۵ هزار ایرانی به مقاصد زیارتی رفته بودند، تعداد گردشگران ورودی زیارتی به ایران در بازه ذکر شده سال ۱۳۹۵ حدود یک میلیون و ۲۲ هزار و در بازه مشخص شده سال ۱۳۹۶ حدود ۹۵۲ هزار نفر بود.
براساس این گزارش، تفکیک گردشگران خروجی به دو دسته زیارتی و غیرزیارتی نشان می‌دهد سهم گردشگری خروجی زیارتی از افزایش گردشگران در سال ۱۳۹۶ قابل توجه بوده و شمار آنان بیش از تعداد گردشگران مقاصد غیرزیارتی است. به همین دلیل نیز طرح‌هایی که برای اخذ عوارض از گردشگران خروجی ارائه می‌شود باید به این نکته توجه داشته باشند که بی‌تغییر ماندن عوارض این سفرها می‌تواند به نسبت عواقبی برای خروج ارز از کشور داشته باشد. همچنین این آمار یادآوری می‌کند که گردشگری ورودی باید هر چه بیشتر مورد توجه قرار بگیرد و ابزارهای لازم برای توسعه گردشگری داخلی و نیز مواردی همچون گردشگری سلامت ارتقا یابد تا زمینه‌هایی برای افزایش ورود گردشگران خارجی به‌خصوص شهروندان کشورهای همسایه فراهم آید و در پی آن نیز از تراز گردشگری منفی ایران کاسته شود. همچنین با توجه به اینکه تراز گردشگری در ایران در تمام ماه‌ها منفی است باید تمهیداتی اندیشیده شود تا سفر به ایران برای کشورهای مختلف و به‌خصوص همسایگان جذاب‌تر شود.
