در گفتگوی اختصاصی که «صفحه اقتصاد» در ارتباط با همین نامگذاری با آرمان خالقی داشته است، آثار و پیامدهای برگزاری هر ساله مراسم روز صنعت و معدن و همچنین وضعیت عینی و عملی این بخش از اقتصاد کشور مورد بررسی قرار گرفته است. خالقی، عضو هیأت رئیسه خانه صنعت، معدن و تجارت ایران است و مدتی قبل هم به عنوان نماینده وزارت صنعت، معدن و تجارت، به عنوان نمایندگان این وزارتخانه در اتاق بازرگانی، صنایع و معادن تهران منصوب شد.
*از سال ۱۳۷۹ و توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی روز ۱۰ تیر ماه هر سال، به عنوان «روز صنعت و معدن» نامگذاری شده. در این روز، معمولاً یک مراسم رسمی با حضور رئیس جمهور، برگزار می شود و از فعالان بخش و معدن تقدیر و تشکر شده و شرکت ها و واحدهای برتر کشور معرفی می شوند.
به نظر شما، این نامگذاری روز صنعت و معدن، برگزاری مراسم روز صنعت و معدن و تقدیر از فعالان حوزه های صنعت و معدن، طی بیش از دو دهه گذشته، چه آثار مثبتی بر جای گذاشته است؟
-روزهایی که به این ترتیب در کشور ما نامگذاری می شود، بر یک مبنای عرفی است که توجه افراد جامعه به موضوع خاصی که برای آن یک روز مشخص تعیین می شود، جلب شود. نامگذاری یک روز مشخص، هم این که یک رویداد ویژه برای یک صنف و موضوع خاص تلقی می شود، هم این که رسانه ها به آن موضوع توجه می کنند و هم این که مسئولان سعی می کنند کارنامه عملکرد ارائه کنند و هم این که برنامه خودشان را عرضه کنند.
در مورد روز ملی صنعت و معدن نیز، به همین ترتیب بوده و این روز، به یک نماد تبدیل شده، یا به یک جایگاه تبدیل شده که هم بخش خصوصی، حرف خودش را بزند و هم این که بخش دولتی، دیدگاه هایش را اعلام کند. از این طریق هر دو طرف، یک گفت و شنود دارند و درو هم جمع می شوند. با برگزاری مراسم رسمی، هم یک تجدید دیدار به عمل می آید و هم این که مسئولان، برنامه ها و عملکردشان را ارائه کرده یا گزارش می کنند.
به دلیل این که موضوعات یا چکیده موضوعات در این روز مطرح می شود، مردم نیز به آن توجه می کنند و از مطالبی که در این مراسم از طریق رسانه ها منتشر می شود، خبردار می شوند. برگزاری مراسم روز صنعت و معدن، به صورت یک کار مشترک بین دولت و بخش خصوصی انجام می شود.
البته در سال ۱۴۰۲ به دلیل تغییر و تحولاتی که در وزارت صنعت، معدن و تجارت رخ داد، برگزاری مراسم روز صنعت و معدن، با ترتیبات همیشگی نبود و زمان کمی برای برگزاری مراسم این روز وجود داشت. به هر حال، یک تعامل بین دولت و بخش خصوصی به وجود آمد ولی همان طور که انتظار می رفت، کارها پیش نرفت.
در حالی که در سال ۱۴۰۱، دهه تولید و تجارات گرامی داشته شد و برای سال ۱۴۰۲، بنا بر همان رویّه بود ولی تغییرات وزارتخانه، باعث شد گرامیداشت این دهه، آن طور که در برنامه ریزی ها بود، محقق نشود. دهه تولید و تولید از اول تیر هر سال شروع می شود و تا ۱۰ تیر، یعنی روز صنعت و معدن ادامه دارد. این دهه توسط تشکل ها به عنوان دهه تولید و تجارت تعیین شد و موضوعات مربوطه را در این ۱۰ روز که تعیین شده، پیگیری می کنند.
به هر تقدیر، برگزاری مراسم روز صنعت و معدن، یک فرصت است و افکار عمومی با این موضوع آشنایی پیدا می کند وگرنه تشکل ها و فعالان این بخش، همه روزه در این حوزه فعالیت دارند ولی در این روز خاص، همه موضوعات مهم، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
*هر ساله مراسم بزرگداشت روز صنعت و معدن برگزار شده و واحدهای برتر صنعتی و معدنی کشورمان معرفی می شوند. آیا این که هر سال این مراسم برگزار می شود همین شکل برگزاری مراسم، حالت صوری و تشریفاتی پیدا کرده یا این که در عمل برگزاری هرساله مراسم، تاثیر خاص و مشخصی بر جا می گذارد و یک فضای جدید برای یک سال بعدی در بخش صنعت و معدن ایجاد می شود؟
-برگزاری مراسم روز صنعت و معدن، دو بُعد دارد که یکی از آنها، همان طرح موضوع است. بُعد دوم، در مورد معرفی واحدهای برتر صنعت و معدن است. در این بخش، معرفی واحدهای برتر کشور، جایگاه خاص خودش را پیدا کرده است. چون بسیاری از واحدهای صنعتی و معدنی برای انتخاب شدن، شرکت کرده و فراخوان انتخاب شرکت های برتر به طور عمومی و علنی انتشار پیدا می کند.
بر این اساس، برخی شائبه ها و بحث های حاشیه ای که برگزاری بعضی از این نوع رویدادها را سخیف کرده بود، در مورد انتخاب واحدهای برتر صنعتی و معدنی وجود ندارد. چرا که واحدها بر اساس عملکردشان، چندین بار بررسی می شوند. در این زمینه، شرکت های مختلف، اظهارنامه ارائه می کنند و در ابتدا ادارات کل استانی صنعت و معدن و خانه های استانی صنعت و معدن، واحدهای برتر استان خودشان را انتخاب می کنند.
به این صورت، شرکت های هر استان امتیازدهی شده و واحدهای برتر استانی مشخص می شوند. این شرکت های منتخب، در مرحله بعدی، به مرحله کشوری و ملی راه پیدا می کنند. در سطح ملی نیز، عملکرد واحدهای منتخب استان ها توسط کارشناسان صنعت و معدن بررسی می شود. بعداً هم واحدهای انتخاب شده، مجددا به یک لایه بالاتر یعنی کمیته انتخاب راه پیدا می کنند و نمایندگان بخش خصوصی نیز در این مرحله حضور دارند. انتخاب شرکت های برتر صنعتی و معدنی به این ترتیب انجام می شود.
این وضعیت، باعث می شود انتخاب شرکت های برتر و موفق با دقت بیش تر انجام شود و برای شرکت هایی که به عنوان منتخب کشور، مشخص می شوند این انتخاب شدن، اهمیت دارد. چرا که نام شرکت های برتر کشور، اطلاع رسانی می شود و تبلیغات مناسبی در مورد آنها به عمل می آید. این انتخاب شدن برای شرکت ها، به نوعی سند افتخار است و عملکرد آنها در سال گذشته نسبت به سال قبل تر بررسی می شود.
واحدهایی که به عنوان واحدهای برتر انتخاب می شوند، مدیران شان از این موقعیت برای اطلاع رسانی شرکت های خودشان استفاده می کنند. مدیران و مسئولان این شرکت های برتر، به اعتبار شرکت های خودشان، افتخار می کنند و آن را به رخ می کشند. خوشبختانه این معرفی شرکت های برتر، جایگاه خوبی پیدا کرده و هر سال که می گذرد، به اعتبار کار اضافه می شود.
به هر حال، روند و فرآیندی که برای انتخاب شرکت های برتر وجود دارد، سختگیرانه بوده و رقابت بین شرکت ها سخت تر است. به طور خاص در سال هایی که کار اقتصادی سخت است، برای شرکت هایی که می خواهند کار بهتری در مقایسه با رقبای خودشان انجام بدهند، انتخاب شدن به عنوان شرکت برتر، وجه تمایز می شود. از این نظر، انتخاب شدن شرکت ها به عنوان شرکت های برتر، مورد توجه مدیران شرکت های مختلف بوده است. امروزه ارزش معرفی شرکت ها به عنوان شرکت های برتر کشور، برای مدیران شرکت های مختلف شناخته شده است.
*به هر حال، ده ها هزار واحد تولیدی کوچک و بزرگ صنعتی و معدنی در کشور تاسیس شده و تعداد زیادی از آنها مشغول فعالیت هستند. یک شاخص مهم در بررسی وضعیت صنعت و معدن، میزان صادرات و واردات کالاهای غیر نفتی کشور است. در سال ۱۳۹۷ یعنی قبل از شیوع کرونا، میزان صادرات کالاهای غیر نفتی ایران ۴۴ میلیارد دلار بود و همچنین واردات ۴۲.۶ میلیارد دلار بود.
در دوره اوج شیوع ویروس کرونا، میزان صادرات و واردات کشور، حدود ۳۰ درصد کاهش پیدا کرد و صادرات ایران به ۳۵ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد. در سال ۱۴۰۱، صادرات کالای غیر نفتی ۵۳ میلیارد دلار بوده و واردات ۵۹.۶ میلیارد دلار بوده است. آیا این وضع که در حوزه صادرات و واردات وجود دارد، نشان می دهد واحدهای بخش صنعت و معدن ایران، وضعیت مناسبی دارند یا نه؟
-در کُل و با در نظر گرفتن تراز تجاری باید گفت که ما نیاز داریم صادرات کشور افزایش پیدا کند ولی در مورد رشد صادرات، باید بگویم که می توانیم رشد صادرات را از دو جنبه بررسی کنیم. یک جنبه این است که که آیا افزایش صادرات از نظر ارزش محموله های صادراتی و ارزش صادرات اتفاق افتاده یا از نظر حجمی و حجم صادرات.
اگر حجم صادرات از طریق حجم کالا افزایش پیدا کرده باشد این رشد، نشان می دهد که ما کار بهتری انجام داده ایم، اما وقتی در مورد ارزش صادرات انجام شده صحبت می کنیم و بحث افزایش ارزش ریالی صادرات مطرح باشد توفیق چندانی به نظر نمی آید. چون در کشور تورم وجود دارد و معمولاً هر سال قیمت کالاهای مختلف افزایش پیدا می کند.
اگر صادرات کشور رشد داشته باشد یک بحث دیگر است. چون صادرات کشور، بر مبنای ارز محاسبه شده و صادرات ما بر مبنای قیمت های جهانی است. در این حالت، اگر رشدی در صادرات داشته باشیم این وضع نشان می دهد نسبت به دوران شیوع کرونا توانسته ایم بهتر عمل کنیم و یک مقدار فضای کار کردن باز شده.
*بخش صنعت و معدن کشور، مشکلات مختلفی در حوزه های مختلف از جمله رکود اقتصادی، تامین انرژی و تامین نقدینگی دارد. به نظر شما، وضعیت فعلی بخش صنعت و معدن چطور است، دقیقاً از نظر شما چه اِشکالاتی وجود دارد و آیا چشم انداز به نحوی هست که این مشکلات برطرف شود تا وضعیت بخش صنعت و معدن، بهتر از دوره های قبل شود؟
-در حوزه صحبت و اظهار نظر کردن، همگی می گویند در حال حرکت به سمت بهبود هستیم ولی به نظر بنده، مهم این است که در مقایسه با رقبای اقتصادی کشور، چگونه حرکت می کنیم. قاعدتاً همه کشورها و همه اقتصادها، در این خصوص کار می کنند که بهبود وضعیت ایجاد کنند.
از این منظر، ما هنوز نتوانسته ایم وضعیت بهتری را ایجاد کنیم. شاید ما بتوانیم بگوییم در حوزه صدور مجوزهای کسب و کارها وضعیت ما، بهتر از گذشته شده. در این حوزه، هم مجوزها سریع تر صادر می شود و هم این که «پنجره واحد» مورد توجه قرار گرفته و ملاک عمل است، اما در مورد این که این نوع اقدامات، مثبت است یا خیر، می توانم بگویم هر ساله، تعداد زیادی از مشکلات ما تکرار می شود و هر ساله همان فهرست مشکلات قبلی را داریم.
ما نتوانسته ایم بعضی مشکلات کلیدی را برطرف کنیم. وقتی به کلیّات نگاه می کنیم فرضاً مشکل تامین نقدینگی، همیشه در صدر فهرست خواسته ها و مطالبات بخش خصوصی وجود داشته است. متاسفانه همچنان این مشکل را داریم، یا مشکلاتی مثل روابط کار و مشکلات مالیاتی، هنوز وجود دارد. همچنین مشکلات حوزه صادرات و مشکلات ناشی از تحریم، برقرار است. این نوع مشکلات، همچنان وجود دارد و همچنان تبعات آنها، آثار منفی بر جا می گذارد. در عین حال، همچنان تورم بالایی در کشورمان وجود دارد.
*توافق هسته ای برجام، وقتی که از سال ۱۳۹۴ اجرایی شد گشایش هایی اقتصادی خاصی ایجاد کرد و در اقتصاد کشور و همکاری با کشورهای دیگر، تغییرات مثبتی به وجود آمد. وقتی که ترامپ، آمریکا را در سال ۱۳۹۷ از این توافق خارج کرد، دوباره مشکلات تحریمی احیاء شد و فعلاً و حتی با حضور بایدن به عنوان یک رئیس جمهور دموکرات و مخالف ترامپ، برجام هنوز احیاء نشده.
با این حال، در زمینه ارتباط با کشورهای همسایه، در ماه های اخیر بهبود ایجاد شده و با عربستان سعودی و امارات، مجدداً روابط سیاسی و اقتصادی وسیعی برقرار شده. جنابعالی فکر می کنید گسترش ارتباطات منطقه ای می تواند تا حدی وضعیت بخش صنعت و معدن را متحول کند؟
-کلمه متحول کردن و ایجاد تحول، کلمه سنگینی است و من اصطلاح بهبود دادن را در این زمینه بیش تر می پسندم. این نوع روابط، می تواند شرایط را بهبود بدهد. در حالی که برای متحول کردن، باید عوامل مختلف از جمله هم عوامل درون بنگاهی و هم عوامل برون بنگاهی داخل کشور و هم عوامل برون بنگاهی خارج از کشور، بهبودهای اساسی پیدا کنند و تحولات اساسی ایجاد شود.
در این زمینه باید تحریم برداشته شود که بشود کار راحت تری انجام داد وگرنه بهبود روابط اقتصادی و دیپلماسی اقتصادی با کشورهای منطقه، تنش ها را کم می کند و ریسک اقتصادی را پایین می آورد. در این حالت، حداقل انتظار این است که رقابت مخرب ما و کشورهای دیگر، کم شود. در این حالت، اگر نتوانیم روابط اقتصادی پویا داشته باشیم، دست کم روابط تخریبی هم نداریم و همین موضوع، یک نکته مثبت است.
ما اگر بتوانیم از این تجدید ارتباطی که اتفاق افتاده، استفاده کنیم و این روابط را به طور مستمر و درست ادامه بدهیم، می توانیم بازارهای متقابل بین کشور خودمان و کشورهای منطقه ایجاد کنیم. با توجه به ظرفیت تولیدی و صادراتی که در ایران داریم، می توانیم بازارهایی را پیدا کنیم ولی موفقیت در این زمینه نیازمند این است که به خواسته ها و نیازهای کشورهای دیگر، پاسخ درست بدهیم. در این حالت، ایجاد روابط با کشورهای منطقه می تواند منشاء بهبود شود.
من فکر می کنم اگر به دنبال تحول و به دنبال بهبود قابل توجه هستیم، باید به دنبال حل مسائل اساسی تر برویم. چون حتی اگر ما بخواهیم با همین کشورهای همسایه یا هر کشور دیگر در دنیا کار کنیم، باید مشکل مبادلات پولی کشور را به عنوان یک موضوع اساسی حل کنیم.
متاسفانه به دلیل مشکلات ناشی از تحریم، گرفتار مشکلات مبادلات پولی هستیم. اگر تحریم برداشته شود یا راه جدید برای مبادلات پولی پیدا کنیم، آن موقع می شود به تبادلات تجاری معنا داد. وقتی تحریم وجود داشته باشد و حتی کالاهای مختلف را صادر کنیم، باید پول آن را به صورت کالا برگردانیم. بنابراین حتی در شرایط تحریم باید راه جدیدی پیدا کنیم تا نقل و انتقالات مالی را انجام بدهیم. اگر این نوع مشکلات حل شود، کشورهای منطقه و کشورهای دیگر در زمینه تبادلات مالی و صادرات و واردات، مشکلی با ما ندارند.