قطعی برق به زمستان رسید و برق تمام صنایع گران شد.
همین خبر کوتاه نشان از بحران جدی ناترازی برق دارد و شوک بزرگی به تولید و صنعت کشور وارد کرده است. از یک سو وزارت نیرو در تلاش است با اجرای اقدامات اساسی، از بروز خاموشی‌های گسترده جلوگیری کند و از سوی دیگر، خبرهایی مبنی بر گرانی برق برای حمایت از صنعت برق کشور به گوش می‌رسد. در این میان توقف مازوت‌سوزی نیروگاه‌های برق و انتخاب بین خاموشی و سلامت، عبور از بحران را سخت کرده است. با وجود اینکه ناترازی برق، شوک بزرگی به واحدهای تولیدی و صنعتی وارد کرده، اما همچنان فعالان این بخش معتقدند با حمایت واقعی دولت در یک چارچوب مشخص می‌توان با ذخیره‌سازی و تولید برق توسط بخش خصوصی و خود صنایع، بخش زیادی از این آسیب‌ها را کم کرد. صمت در این گزارش درباره پیامدهای گرانی برق صنایع و راهکارهای کاستن از آسیب‌های معضل ناترازی برق با فعالان حوزه صنعت گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.
تولید در برزخ ناترازی برق
سیدعبدالوهاب سهل‌آبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران و اصفهان درباره گرانی برق صنایع به‌دنبال ناترازی برق و پیامدهای منفی آن بر صنعت و تولید کشور به صمت گفت: متاسفانه دولت اغلب راحت‌ترین و در دسترس‌ترین راهکار را انتخاب می‌کند و با گران کردن برق در نخستین گام به‌نوعی مانند همیشه می‌خواهد کمبودهای خود را از طریق جامعه صنعتی جبران می‌کند. صنعت از یک سو باید فشار تحریم‌ها را تحمل و با رکود اقتصادی کشور دست‌وپنجه نرم کند و از سوی دیگر با ناترازی انرژی و از جمله برق روبه‌رو است. امسال به‌واسطه همین موانع بسیاری از صنایع نتوانستند به فعالیت خود ادامه دهند و برخی روزهای متوالی به‌ناچار تعطیل بودند. در حالی با رویکرد حمایت از تولید، به تولیدکننده قول تامین زیرساخت‌ها از برق و آب و گاز و… داده می‌شود که در ادامه شاهد هستیم با قطعی برق و به‌دنبال آن گرانی انرژی، اقدامات مغایر با رویکرد حمایت از تولید در پیش می‌گیرند. در این گیرودار صنعتگر باید برای مصوبه‌ای که امروز ابلاغ‌شده از چند ماه قبل پرداختی‌هایی داشته باشد، در حالی‌که طبق قانون باید این موارد را از قبل به اطلاع صنعتگر برسانند تا بتواند در قیمت‌تمام‌شده محصول اعمال کند و بیش از حد دچار ضرر و زیان نشود.
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره راهکارهای دولت برای تامین برق از جمله ذخیره‌سازی برق و خرید آن در بورس و… نیز گفت: راهکارهای دولت برای تولید برق توسط بخش خصوصی و صنایع، اگرچه امکان عملیاتی شدن دارد، اما در گام نخست نیازمند حمایت جدی و همه‌جانبه دولت است. ضمن اینکه اجرایی شدن این راهکارهای زمانبر است و اگر مبنا را بر عملیاتی شدن این راهکارها بگذاریم تا به نتیجه رسیدن آنها صدها واحد تولیدی از مدار تولید خارج می‌شود و اقتصاد آسیب زیادی می‌بیند. اگر ناترازی انرژی به‌موقع و درست مدیریت شده بود و در زمان مناسب برای بازسازی و ایجاد نیروگاه‌ها اقدام می‌کردیم به این وضعیت بحرانی نمی‌رسیدیم.
پیامدهای سوءمدیریت
سهل‌آبادی افزود: همان‌طور که می‌دانید درحال‌حاضر نیروگاه‌های ما فرسوده هستند و مشکلات متعددی دارند و دولت هم بودجه‌ای برای رفع مشکلات آنها ندارد. در این شرایط واحدهای تولیدی و صنعتی ما با سختی و در مواجهه با مشکلات متعدد تنها به خاطر عرق به کشور و علاقه به تولید و صنعت ادامه فعالیت می‌دهند. البته ادامه‌دار شدن این روند در آینده بسیار سخت‌تر خواهد شد و نگرانی‌های زیادی در این‌باره وجود دارد. امروز دارایی‌ها به شکل ارزش پرداخت می‌شوند و صنعتگر باید به ارزش‌افزوده و سود فکر کند اما شرایط برای حرکت اقتصادی تولید در کشور مناسب نیست. نرخ تسهیلات بانکی برای تولید بسیار بالاست و سود بانک‌ها افزایش یافته است. دولت باید حامی تولید باشد، اما در عمل این‌گونه نیست. اینکه دولت ناچار شده به هر دلیلی، فشار ناترازی انرژی و برق را به تولید بیاورد، پذیرفتنی نیست.
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران و اصفهان درباره پیش‌بینی خود از آینده صنعت با وجود ادامه‌دار شدن بحران انرژی و به‌ویژه کمبود برق به تلاش و صبر و استقامت صنعتگران و تولیدکنندگان اشاره کرد و گفت: تولیدکنندگان نسبت به ادامه تولید حساس هستند و نهایت تلاش‌شان را به‌کار می‌گیرند. اگرچه مشکلات بسیار است، اما تولیدکنندگان به آینده خوشبین هستند و امیدوار. وی ادامه داد: تولیدکنندگان درباره تامین برق نگران هستند. البته صنعتگران ما در چندین استان توانسته‌اند کارهای خود را به‌خوبی اما به سختی پیش ببرند و امید داریم که این شرایط بهبود یابد. البته متاسفانه باید بگویم که صنعت کشور هر روز شرایط سخت‌تری دارد و متولیان امر به‌جای اینکه به فکر توسعه، افزایش بهره‌وری و مدیریت درست منابع مالی باشند، مدام بخشنامه‌ها و قوانین گوناگون ابلاغ می‌کنند.
تولید در بن‌بست
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در پاسخ به این پرسش که با وجود طولانی بودن معضل ناترازی برق آیا بهتر نیست صنعتگران و تولیدکنندگان هر چه سریع‌تر بر استفاده از انرژی‌های جایگزین مانند پنل‌های خورشیدی و ساخت نیروگاه‌های کوچک تمرکز کنند نیز گفت: چند سال قبل دولت و وزارت نیرو به تولیدکنندگان پیشنهاداتی برای ایجاد نیروگاه دادند و قرار بر این بود که از تولید حمایت شود و دولت مجوز نیروگاه‌های کوچک را صادر کند. در نهایت برخی صنایع اقدام کردند، اما در ادامه طرح با مشکلات جدی روبه‌رو شد و به بن‌بست رسید و در پایان هم حتی یکی از آن نیروگاه‌ها نتوانست به فعالیت ادامه دهد. درحال‌حاضر برخی نیروگاه‌های بخش خصوصی ارقام بالایی از دولت بدهکار هستند و همین تجربه ناموفق، سرمایه‌گذار را برای سرمایه‌گذاری در این بخش، فراری می‌دهد. صنعت نه‌تنها در تامین برق که در تامین سوخت هم با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند. به‌راستی چرا یک صنعتگر باید مانند یک قاچاقچی درگیر تامین سوخت باشد؟!
سهل‌آبادی در پایان با تاکید بر اینکه باید تدابیری اتخاذ کنیم که نه‌تنها در تامین انرژی، بلکه در تمام زمینه‌ها شرایط برای فعالیت تولیدکنندگان مساعد شود، اظهار کرد: برای حل مسائل تولید، دولت باید نگاه ویژه‌ای به این بخش داشته باشد. اگر در راستای کمک به صنعت راهکارهایی ارائه می‌شود، بهتر این است که گام‌های نخست حمایت‌محور را دولت بردارد و این حمایت‌ها واقعی و تسهیلگر باشد. اینکه ناگهان با یک مصوبه به‌عنوان نمونه درباره افزایش تعرفه برق تولیدکننده موظف به پرداخت هزینه‌های خیلی قبل‌تر از ابلاغ می‌شود، در حالی‌که تولیدکننده براساس مصوبات قبل فاکتور فروش صادر کرده، علاوه بر آسیب به تولید کشور، سرمایه‌ها را از بخش صنعت فراری می‌دهد.
این رویکرد به‌هیچ‌وجه پسندیده نیست. مهم این است که کارگران و بازوهای اصلی تولید را دریابیم و نیم‌نگاهی به اشتغال بیندازیم و به احترام متانت و بزرگواری کارگران صنعت و تولید کشور تلاش کنیم چرخ تولید از حرکت نایستد. در نهایت، باید به یک راهکار مشترک برسیم تا بتوانیم با همکاری بخش‌های گوناگون مشکلات را حل و از بحران‌ها عبور کنیم.
وضعیت شکننده تولید در نبود برق
علیرضا هاشمی، عضو هیات مدیره خانه صنعت و معدن استان قم و رئیس انجمن برق و انرژی نیز درباره پیامدهای ناترازی و گرانی برق برای صنایع به صمت گفت: خاموشی‌های بابرنامه و بی‌برنامه باعث افزایش نرخ تمام‌شده محصولات در صنایع کشور شده است. صنایع به‌شدت به برق وابسته هستند و هرگونه قطعی برق موجب اختلال در فعالیت‌ها و تعطیلی آنها می‌شود. در این شرایط، الزام به پرداخت حقوق و هزینه‌های دیگر (بیمه و مالیات) به فشار اقتصادی بر صنایع افزوده و افزایش نرخ نهایی محصولات را به‌دنبال دارد. با توجه به اینکه تابستان امسال در بسیاری از مناطق، شهرک‌های صنعتی به مدت سه روز در هفته خاموشی داشتند، پیشنهاد شد دولت در زمان‌های خاموشی، محدودیت‌ها را کاهش دهد تا از افزایش نرخ تمام‌شده محصولات جلوگیری شود. وزارت نیرو باید پیش‌بینی‌های لازم را انجام دهد تا خاموشی‌ها در زمان‌های بحرانی به حداقل برسد.
وی افزود: در کنار افزایش قیمت تمام‌شده، خرابی‌های ناشی از خاموشی و قطع ناگهانی برق وضعیت تولید را بسیار آسیب‌پذیر کرده است. در حالی دولت از تامین برق توسط خود صنایع صحبت می‌کند که تولیدکننده یک‌بار کل هزینه‌های تامین زیرساخت و اشتراک آب، برق و گاز و… و هرساله هزینه مصرفی خود را پرداخت کرده است. تولیدکننده بر همین اساس و طبق سازکار مشخص قیمت‌تمام‌شده محصولاتش را محاسبه کرده است. در این شرایط، ناگهان دولت اعلام می‌کند که برق صنایع تامین نمی‌شود و تنها امکان استفاده از شبکه سراسری را دارند و در ادامه برق گران می‌شود. این رویکرد باعث می‌شود چرخه صنعت از حرکت بایستد و این در حالی است که امسال سال، جهش تولید و به‌نوعی حمایت از تولید نام گرفته است.
فشار مضاعف بر تولید
عضو هیات مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران ادامه داد: نتیجه بحران‌هایی که به صنعت وارد می‌شود ۳ تا ۴ ماه بعد در اقتصاد کل نمایان خواهد شد و بر همین اساس پیامد خاموشی در پیک مصرف برق، در زمستان خودش را نشان می‌دهد. خاموشی یعنی فشار مضاعف به تولید تا برای تامین انرژی بیشتر تلاش کند. تولید نیز توان و امکان تولید برق و انرژی موردنیازش را دارد، اما به‌شرط تامین پیش‌نیازها. یکی از این پیش‌نیازها پرداخت تسهیلات برای ایجاد زیرساخت‌های تولید برق به صنعتگران است.
یک دهه فاصله بین عرضه و تقاضای انرژی
هاشمی افزود: راهکارهایی مانند خرید برق از بورس و ذخیره‌سازی انرژی به‌عنوان اقدامات پیشنهادی در شرایط فعلی، درحالی‌که ممکن است مؤثر باشند، اما زمانبر هستند. ضمن اینکه حرکت صنایع در این مسیر نیز منجر به افزایش نرخ تمام‌شده خواهد شد. بنابراین باید حساب‌شده حرکت کرد و به تمام جوانب توجه داشت. تولید برق در هر شرایطی و به هر روشی کل معادلات تولیدکننده را به هم می‌ریزد. صنعتگر و تولیدکننده باید حساب‌شده و دقیق جلو برود، چراکه حرکت او بر مبنای سود و زیان و منطق اقتصادی است.
وی ادامه داد: عمده مشکلات صنعت کشور به کمبود انرژی و افت تولید برق مرتبط است. برآوردها حاکی از آن است که تولید انرژی در کشور حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش یافته که ناشی از فرسودگی تجهیزات نیروگاهی و افزایش مصرف در بخش‌های صنعتی و مسکونی است. در سال‌های اخیر، شاهد رشد روزافزون مصرف و کاهش تولید برق بوده‌ایم که این نقیصه گپ قابل‌توجهی بین عرضه و تقاضا ایجاد کرده است و ما ده سال عقب‌مانده‌ایم. ادامه این روند آسیب جدی به صنعت وارد می‌آورد.
هاشمی رویکرد کنونی وزارت نیرو را درست دانست و گفت: وزارت نیرو در شرایط کنونی در حال انجام اقدامات و راهکارهای لازم برای جلوگیری از خاموشی‌های گسترده است، چراکه در صورت عدم‌مدیریت، ممکن است باعث خاموشی سراسری و چندروزه شود. یکی از راهکارهای ارائه‌شده، تأسیس نیروگاه‌های صنعتی و فروش برق مازاد به شبکه سراسری بوده که متأسفانه به‌دلایل مختلف از جمله نرخ‌های نامناسب و موانع قانونی محقق نشده است. در سال‌های گذشته، محدودیت‌های شدیدی برای تامین برق صنایع وجود داشت که این موانع بر ورود صنایع بزرگ به این حوزه تاثیر منفی گذاشت و مشکلاتی در تامین تجهیزات و واردات به‌وجود آورد. با این حال، نیاز است تمامی محدودیت‌ها برای تسهیل تولید برق و فراهم‌سازی زیرساخت‌ها برداشته شود.
عضو هیات مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در پایان تاکید کرد: از وزارت نیرو و دولت تقاضا داریم برای حل مشکل ناترازی انرژی به تولید کمک کنند و به ارائه تسهیلات مالی و حذف موانع گمرکی توجه ویژه‌ای داشته باشند. تامین انرژی به‌طور جدی نسبت به کالاهای اساسی دیگر برتری دارد. عدم‌دسترسی به برق همه‌چیز را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و حل این بحران نیازمند به رسمیت شناختن حساسیت موضوع است. در غیر این صورت، افزایش کمبود برق در سال‌های آینده مشکلات بیشتری برای صنایع و کل کشور ایجاد می‌کند. در نهایت، پیشنهاد می‌شود الگوهای جدیدی برای تسهیل استفاده از منابع نیروگاهی و حمایت از صنایع به‌منظور استقرار نیروگاه‌های کوچک در اختیار صنعتگران قرار گیرد تا این روند تسریع شود و در نتیجه، صنعت کشور به رونق و پایداری برسد.
سخن پایانی
بنابر این گزارش کمبود برق و ناتراز انرژی در سطح کلان به مرحله فوق‌بحرانی رسیده است. به اعتقاد کارشناسان تامین انرژی به‌عنوان یکی از عوامل اساسی تولید، باید در اولویت قرار گیرد و از پیامدهای منفی ناترازی و کمبود آن بر تولید کالاهای اساسی جلوگیری شود. بی‌توجهی به این مسئله می‌تواند منجر به افزایش کمبود تولید انرژی در سال‌های آینده و تحمیل مشکلات جدی به صنایع و اقتصاد کل کشور شود. ایجاد زیرساخت‌های لازم و ارائه تسهیلات مالی برای صنعتگران به‌منظور استقرار نیروگاه‌های کوچک و استفاده بهینه از منابع نیروگاهی، از جمله پیشنهاداتی است که فعالان حوزه صنعت به دولت می‌دهند و انتظار دارند دولت با ارائه راهکارهای منطقی و اقدامات درست، صنعت و در سطح بالاتر اقتصاد را از بحران کنونی عبور دهد.