فاطمه عباس‌پور – اعلام خبر قطعی برق دو ساعته در هر روز، موجی از نگرانی و سردرگمی را میان صنعتگران و تولیدکنندگان ایجاد کرده است؛ نگرانی که از هر منظر به آن نگاه کنیم، پر بی‌راه و بی‌جهت نیست چرا که خاطرات تلخ تابستان سال جاری هنوز برای صنعت و صنعتگران زنده و شفاف است.
طی روز‌های گذشته شرکت توانیر، برنامه خاموشی‌های بخش خانگی را در استان‌های مختلف منتشر کرد تا برای نخستین‌بار، ایران در فصل پاییز دچار خاموشی شود. آخرین باری که در نیمه دوم سال، بخش خانگی با محدودیت برق مواجه شده بود به سال۹۹ برمی‌گردد که وزارت نفت در تامین سوخت مایع نیروگاه‌ها دچار مشکل شد و حال بعد از ۳سال توقف خاموشی‌ها، مجددا باید به استقبال آن برویم. دلیل موضوع هم این است که طی چند سال گذشته و با شروع فصل سرما و کمبود گاز طبیعی دولت‌ها به جهت برقرار ماندن جریان برق اقدام به جایگزینی موقتی سوخت مازوت به جای گاز طبیعی در برخی نیروگاه‌ها می‌کردند تا بدین‌وسیله جریان پایدار برق برقرار بماند. حال دولت اعلام کرده است، مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها به‌دلیل جلوگیری آلودگی زیست‌محیطی قرار است متوقف و قطعی برنامه‌ریزی‌شده برق جایگزین آن شود.
خسارت تابستانه قطعی برق
برآوردها نشان می‌دهند، خسارت ناشی از این قطعی‌ها به حدود ۵میلیارد دلار می‌رسد که عمده آن مربوط به صنایع کلیدی مانند فولاد و پتروشیمی بوده است. صنعت فولاد به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین قربانیان قطعی برق با کاهش تولید و زیان‌های مالی قابل‌توجهی مواجه شد. برای مثال، شرکت فولاد خوزستان در سه‌سال گذشته به‌دلیل قطعی برق، حدود ۵۵/۱میلیون تن کاهش تولید داشته که معادل ۸۶۹میلیون دلار خسارت است. علاوه‌بر فولاد، صنایع سیمانی و لاستیکی نیز تحت‌تاثیر قرار گرفته‌اند. این صنایع به‌دلیل نیاز مداوم به انرژی برای فرآیندهای تولیدی خود، با مشکلات جدی مواجه شدند و هزینه‌های تولید آنها افزایش یافت. قطع مکرر برق منجر به افزایش هزینه‌های جاری شرکت‌ها، از جمله حقوق و دستمزد کارکنان و در نهایت افزایش قیمت نهایی محصولات و کاهش سودآوری صنایع شد.
خطوط تولید، اولین ناترازی
قطعی برق تابستان ۱۴۰۳، آسیب‌های جدی به دستگاه‌های تولیدی و صنایع مختلف وارد کرد که این آسیب‌ها به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم بر فعالیت‌های صنعتی تاثیر گذاشت و خسارات مالی قابل‌توجهی به همراه داشت. یکی از مهم‌ترین آثار قطعی برق، توقف ناگهانی خطوط تولید بود که این موضوع به‌ویژه در صنایع سنگین مانند فولاد، سیمان و پتروشیمی که نیاز مداوم به انرژی دارند، بسیار مشهود بود.
قطع برق می‌تواند به دستگاه‌های صنعتی آسیب بزند. بسیاری از ماشین‌آلات، به‌ویژه دستگاه‌های پیچیده مانند CNC، برای عملکرد صحیح نیاز به جریان برق پایدار دارند. قطع و وصل مکرر برق می‌تواند باعث خرابی قطعات حساس این دستگاه‌ها شود و هزینه‌های تعمیر و نگهداری را افزایش دهد. در صنایعی که فرآیندهای تولید نیازمند کنترل دقیق دما و فشار هستند، قطع برق می‌تواند منجر به عدم تعادل در این فرآیندها شود و کیفیت محصولات را تحت‌تاثیر قرار دهد. مثال واضح این امر محصولات غذایی بودند که قطعی برق خسارت بالایی به آنها وارد کرد.
برای مقابله با قطعی برق، بسیاری از صنایع مجبور به استفاده از ژنراتورهای پرهزینه هستند که نیازمند نگهداری و تعمیرات مکرر هستند؛ این هزینه‌های اضافی در نهایت به قیمت تمام‌شده محصولات افزوده می‌شود و رقابت‌پذیری صنایع داخلی را کاهش می‌دهد. قطعی برق نه‌تنها تاثیرات فوری روی خطوط تولید و تجهیزات دارد بلکه تبعات بلندمدتی نیز روی اقتصاد کلان کشور خواهد داشت.
عدم امکان برنامه‌ریزی
سید‌عبدالوهاب سهل‌آبادی، رییس هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در گفتوگو با «جهان‌صنعت» درباره مشکل ناترازی انرژی در ماه‌های آینده و تاثیر آن بر صنایع گفت: متاسفانه صنایع کشور، امنیتی از منظر تامین انرژی ندارند و در این بحث اختیارشان دست خودشان نیست. مجموعه‌ای که وظیفه‌دار انتقال برق از نیروگاه است و صنعتگر و تولیدکننده با آن سروکار دارد و باید برنامه‌ریزی‌هایش را طبق حساب و کتاب آن انجام دهد، از این کار ممانعت می‌کند و هر زمان که احساس می‌کند دارد کم می‌آورد دست به قطع کردن برق می‌زند. مهم‌ترین موضوع و پرسشی که تا به الان مایه نگرانی صنایع کشور شده و نمی‌دانند باید در مقابله با آن دست به چه اقدامی بزنند، این است که آیا توان برنامه‌ریزی و تطبیق خودشان با شرایط روز‌های آینده و قطعی‌های آتی برق و گاز را خواهند داشت یا خیر؟ آیا می‌توانند تعداد ساعات کاری در روز‌های آینده را تعیین کنند؟ آیا می‌توانند بر مبنای آن تعداد ساعات کاری تولید را تحویل دهند؟ آیا می‌توانند به خریداران خود تعهدی بر مبنای تاریخ و تعداد تولید بدهند؟
وی ادامه داد: سوالاتی از این دست که بسیار مهم‌تر از نفس قطع روزانه دو ساعت برق است. بله قطع خواهند کرد و این قطعی تا چند روز نخست بر مبنای ساعات اعلامی و با برنامه است اما پس از آن شاهد بی‌برنامگی‌ها خواهیم بود. در این شرایط از دست صنعتگر و تولیدکننده هم کاری ساخته نیست و شاید تنها راه شنیده شدن صدای آنها انعکاس این مساله در رسانه‌ها باشد.
عدم به‌روز‌رسانی
سهل‌آبادی افزود: سال‌هاست در کشور ما شبکه‌های برق‌رسانی به‌روز و مرمت نشده‌اند و نیروگاه‌ها نیز به‌روز‌رسانی نشده‌اند. اکثر این نیروگاه‌ها افت برق دارند و نمی‌توانند با ظرفیت کامل کار کنند. تمام این مشکلات ذیل تحریم است و اینکه به ما اجازه خریداری، تعمیر و تعویض به موقع قطعات و اورهال داده نشد. اکثر این قطعات فرسوده هستند و فشارهای وارده اثر خود را می‌گذارد. مورد بعد این است که باید به بخش‌خصوصی بهای بیشتری داده شود تا با ورود این بخش انواع نیروگاه‌ها از قبیل حرارتی و خورشیدی احداث کرد و بتوانیم امیدوار باشیم ناترازی تا حدودی بر طرف شود.
وی ادامه داد: در ارتباط با مقایسه حجم خسارات وارده با تابستان سال جاری باید این نکته را در نظر گرفت که در سال گذشته تنها مساله برق مطرح بود اما در پاییز و زمستان باید با قطعی گاز هم دست و پنجه نرم کنیم. پر واضح است صنایعی که مصرف بالاتری در حدود ۲۰۰۰کیلووات و بالاتر دارند آسیب بیشتری از قطعی‌ها ببینند. این صنایع عبارتند از: صنایع گاز، سیمان، آجر و سفال و امثالهم. سال گذشته هم این قطعی‌ها را داشتیم و تنها مساله آب و هوا مطرح است که چه زمانی شروع به سرد شدن کند تا قطعی‌ها شروع شد.
مسیر اشتباه
رییس هیات‌مدیره خانه صنعت گفت: ما در سال گذشته شاهد اتفاق خاصی در بحث افزایش تولید گاز نبودیم. به‌وفور شاهد این مساله هستیم که عنوان می‌شود ما به اقصی‌نقاط کشور گازرسانی کردیم! به هزار نقطه گازرسانی کردیم! اما آیا تمام این نقاط تامین هستند؟ بهتر نبود به جای این دست کارها، به ۵۰۰ نقطه گازرسانی می‌کردیم و همان را درست انجام می‌دادیم؟ در سال‌های اخیر ما شاهد این امر بودیم که تولید به اندازه مصرف افزایش نیافت و اتفاقا رو به کاهش رفت و نتیجه‌اش وضعیتی شد که می‌بینیم.
پیامدهای تشدید ناترازی انرژی
اگرچه تولیدکنندگان کشور انتظار دارند که دولت‌ها با رفع ناترازی انرژی گام مثبتی در جهت رشد تولید بردارند اما بی‌توجهی نسبت به رفع این ناترازی، روز‌به‌روز محدودیت‌های استفاده از انرژی برای صنایع را بیشتر می‌کند.
آنگونه که فارس گزارش کرده است، صنایع کشور همواره از مشکلات مختلف مانند تخصیص و تامین ارز، عدم‌ثبات قیمت مواداولیه، قیمت‌گذاری دستوری و توقف ثبت سفارش گلایه دارند اما طی سال‌های گذشته علاوه‌بر این مشکلات با مسائل دیگری از قبیل قطع برق، گاز و حتی آب نیز مواجه بوده‌اند.
بر این اساس، ناترازی انرژی به یکی از معضلات سال‌های اخیر آنها تبدیل شده است و باوجود انتظاراتی که برای رفع آن وجود دارد، مشکل ناترازی انرژی در حال گسترش است و به گفته تولیدکنندگان، ادامه این روند تولید را به مخاطره می‌اندازد.
ابوالفضل گلپایگانی‌روغنی، رییس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران در این رابطه گفت: مهم‌ترین زیرساخت صنعت هر کشور و همچنین موتور محرکه هر فعالیت در صنعت، برق است اما به‌دلیل ناترازی در کشور که چندین سال است با آن گرفتار شده‌ایم، صنایع هم دچار مشکلاتی شده‌اند. متاسفانه صنعت ایران در بحبوحه این ناترازی‌ها همیشه اولین بخشی است که آسیب می‌بیند. ناترازی در آب، برق، گاز و حتی ناترازی در بانک‌های کشور همیشه ابتدا به صنایع ضربه می‌زند.
مصطفی تنها، سخنگوی انجمن صنفی صنعت تایر نیز با بیان اینکه بدون انرژی قادر به تولید نیستیم، گفت: صنعت تایرسازی در صورت قطع برق قطعا دچار خسارت می‌شود زیرا تولید در این صنعت به صورت شبانه‌روزی است و قطع برق به‌صورت مدیریت‌شده نیز مانع آسیب نمی‌شود.
امید فاضلی‌نیا، دبیرکل انجمن تولیدکنندگان لوازم‌خانگی نیز درباره محدودیت‌های انرژی صنعت لوازم‌خانگی در گفتوگو با فارس، اظهار کرد: محدودیت گاز به صنایع لوازم‌خانگی اعلام شده است اما درخصوص نحوه اجرا و مدیریت آن اطلاع‌رسانی صورت نگرفته است.
وی اظهار کرد: هرگاه گلایه‌ای از سوی تولیدکنندگان درخصوص ناترازی انرژی مطرح می‌شود، به ما می‌گویند که ژنراتور بخرید و برق مورد نیاز را خودتان تامین کنید.
فاضلی‌نیا با بیان اینکه اگرچه ژنراتور هزینه بالایی را به واحدهای تولید تحمیل می‌کند، گفت: اما مساله اصلی در صورت خرید ژنراتور تامین گازوئیل است که به ما می‌گویند گازوئیل نداریم، خودتان تامین کنید! وی گفت: اگرچه درخصوص قطع برق هنوز به صنایع لوازم‌خانگی اطلاعی داده نشده، اما بلا‌شک این اتفاق می‌افتد. به گفته فاضلی‌نیا، ۴۰درصد قیمت تمام‌شده تولید ثابت است. این ۴۰درصد شامل هزینه‌های بیمه، مالیات، اجاره ملک، خواب سرمایه، استهلاک ماشین‌آلات، نرخ سود تسهیلات بانکی، هزینه آب، برق، گاز و هزینه کارگر است بنابراین در صورت قطع انرژی و عدم تولید، این هزینه‌ها در تولید وجود دارد و اگر تولید نکند، متضرر می‌شود. محدودیت مصرف گاز به صنایع مختلف از جمله صنایع لوازم‌خانگی، سیمانی و فولادی اطلاع‌رسانی شده است و فعالان این صنعت می‌گویند برخلاف سال‌های قبل، محدودیت مصرف گاز در صنایع امسال زودتر آغاز شده است. ناترازی گاز امسال موجب قطع برق خانگی هم شده است و لذا فعالان صنعت پیش‌بینی می‌کنند که علاوه‌بر محدودیت مصرف گاز در نیمه دوم امسال، دوباره در سال جاری با محدودیت مصرف برق مواجه شوند و بر این اساس در نیمه دوم امسال هم با مساله محدودیت گاز و هم با مشکل محدودیت مصرف برق
مواجه شوند.